حماسه عاشورا را زنان و مردانى ساختند كه مرگ سرخ و شهادت را بر زندگى ذلت‏بار ترجیح دادند تا گلواژه آزادى و آزادگى همواره در تاریخ سبز بماند.
كاروانی‌ كه‌ از شهر مكّه‌ و از لابه‌ لای‌ مناسك‌ حج‌ راه‌ خویش‌ را یافته‌ وراهی‌سرزمین‌ حماسه‌ و عشق‌ «كربلا» می‌شود، كاروانی‌ است‌ متشكل‌ از زن‌، مرد، پیر، جوان‌،نوجوان‌، خردسال‌ و حتی‌ كودك‌ شیرخوار و غلام‌ و برده‌.
 ما اگر نگاهی به حرکت و قیام تاریخ‌ساز حضرت سیدالشهداء (علیه‌السلام) از آغاز تا پایان داشته باشیم، نقشزنانو عملکرد آنان را بسیار قابل توجه‌می‌بینیم.
زنان مسلمانان از بدو تولد اسلام به جهانیان نشان دادند كه از آگاهى و شناخت و شعور برخوردارند و بر خلاف آنچه سردمداران دفاع حقوق زن مى‏پندارند، زن مسلمان نه عروسك حرمسرا و نه موجودى به دور از واقعیتها و مسایل اجتماعى و سیاسى و نظامى است و تاریخ عاشورا بیانگر این واقعیت است، چنانكه زمانى كه افرادى چون عمر سعد در انتخاب صراط مستقیم راه را گم كردند و افرادى چون زهیر بن قین كه در یارى امام دچار تردید شده بودند، زنانى چون دلهم ( همسر زهیر ) شوهرش را به یارى امامش دعوت كرد و او را از تنگناى امتحان سرفراز بیرون آورد. نیز زنانى چون ام وهب و بانوى غیریه قاسطیه كه شجاعت در ركابشان مردانگى آموخت.
در حقیقت نقش زنان در حماسه عاشورا همچون خود عاشورا جاوید خواهد ماند و آنان براى همیشه تاریخ پر بار شیعه بهترین الگوى ایمان و ایثار و اخلاص و فداكارى خواهند بود.
در جمع این قافله، بانوانی را می‌بینیم که احساس مسئولیت می‌کنند و در این عرصه حاضر می‌شوند. بخشی از این بانوانو کودکاناز خانواده‌ی امامهستند و بخش دیگر گروهی از بانوانفهیم و بصیر هستند که دیده‌اند امامزمان‌شاندر خطر است، احساس مسئولیت کردند و آمدند. این بانوانعموماً کسانی هستند که نسبت نسبی و یا سببی با امامدارند. یعنی وابستگان به خاندان عقیلو امیرالمومنین(علیه‌السلام) هستند. آن‌ها حتی کودکان و فرزندان خود را به همراه می‌آورند و به‌ظاهر وظیفه‌ای در این قبال ندارند ولی چون احساس کردند که اگر امام در مدینهبماند کشته خواهد شد و مجبور به هجرت است و نباید امام را رها کرد، با امام همراه شدند.
در متون اسلامی، از زنان، جهادخواسته نشده است ولی اگر موقعیتی ایجاد شد که مردانبرای دفاع کافی نبودند، زنانهم باید شرکت کنند و آن وقت برای دفاع از مرزهای دارُالاسلام زن‌ها هم وظیفه پیدا می‌کنند. امامزمانمهمتر است یا دفاعاز مرزها؟
به طور طبیعی این مسئولیت متوجه بانوان هم شده است. این بانوان عظیم‌الشأن حاضرند رنج این سفر را به جان بخرند و امام_زمانخود را رها نکنند. ولی می‌بینیم این بصیرت را برخی از افراد ندارند که حاضر به همراهی نیستند. اینها امام را دوست دارند، دلسوزی برای امام دارند، ولی مانند این بانوان، بصیرو ولایتمدار نیستند که امام را همراهی کنند. لذا از این جهت، این بانوان -که چه بسا خیلی از آنها برای ما شناخته‌شده هم نیستند- در اوج قرار دارند به سبب اینکه از زندگی خود دست برداشته‌اند.
عملکرد بسیار ارزشمند زنان ایثارگر در کربلا
1ـ شهادت‌
«ام‌ وهب‌»همسر عبدالله‌ بن‌ عمیر كلبی‌ یكی‌ ازشهیدان‌ كربلا می باشد.
ابو مخنف‌، راوی‌ اولین‌ مقتل‌ شهیدان‌ كربلا، می‌گوید:
عبدالله‌ بن‌ عمیر كلبی‌ به‌ میدان‌ جنگ‌ رفت‌ و با حضور او كارزار سختی‌ در گرفت‌،به‌ گونه‌ای‌ كه‌ گرد و غبار این‌ زد و خوردها از افق‌ دید می‌كاست‌.
وقتی‌ گرد و غبار میدان‌ فرو نشست‌، همسر عبدالله‌ بن‌ عمیر از خیمه‌ها خارج‌ شد وبه‌ سوی‌ میدان‌ شتافت‌ و چون‌ با منظرة‌ شهادت‌ همسرش‌ مواجه‌ شد، خود را به‌ نزدیك‌بدن‌ او رسانید و بالای‌ سرش‌ نشست‌ و پیوسته‌ می‌گفت‌: بهشت‌ گوارای‌ تو باد. امیدوارم‌خدا مرا نیز در كنار تو بپذیرد. چیزی‌ نگذشت‌ كه‌ شمر به‌ غلامش‌ رستم‌ دستور داد، تا باستون‌ خیمه‌ بر سرش‌ بكوبد. عمود آهنین‌ سرش‌ را شكافت‌. او نیز در جای‌ گاه‌ شهیدان‌كربلا جای‌ گرفت‌.
« عاتكه »
عاتكه‌ فرزند مسلم‌ بن‌ عقیل‌ نیز از كسانی‌ بود كه‌ در اثر حملة‌ دشمن‌ به‌خیام‌، زیردست‌ و پای‌ اسبان‌ قرار گرفت‌ و به‌ گونه‌ای‌ سخت‌ و مشقت‌آور به‌ شهادت‌ رسید.
« ‌ هانیه‌«
هانیه نوعروسی‌ كه‌ در كربلا به‌ همراه‌ همسرش‌ از روز اول‌ محرم‌ ودر مسیر حركت‌ سیدالشهداء اسلام‌ آورده‌ و به‌ كاروان‌ آن‌ حضرت‌ ملحق‌ گردیدند، ازشهیدان‌ كربلا شمرده‌ شده‌ است‌. او نیز پس‌ از شهادت‌ همسرش‌ وارد میدان‌ شد و چون‌ برسر جسد بی‌ جان‌ همسرش‌ نشست‌، غلام‌ شمر او را به‌ شهادت‌ رسانید.
و بعضی از زنان دیگر تا مرز شهادت به پیش رفتند .و اگر امام (علیه السلام) اجازه می فرمودند همه زنها به مصاف با دشمن می رفتند .
2 - روحیه بخشى
یكى از مسایل مهمى كه در هر جنگى مورد توجه بوده است، روحیه جنگاوران است و زنان این مهم را بر عهده داشتند چه در جنگهاى صدر اسلام و چه در جنگهاى دیگر.
در كربلا نیز حضور تشویق‏آمیز زنان در جبهه به رزمندگان روحیه مى‏بخشید و همسران و مادران شهدا آنها راتشویق به یارى امام معصوم مى‏كردند، مانند ام وهب كه خودش وارد میدان شد و با سر جگرگوشه‏اش یكى از یزیدیان را به هلاكت رساند و این روحیه بخشى بعد از چهارده قرن در هشت‏سال مقاومت جنگ ایران علیه كفر باعث‏شد كه زنان ایرانى درسى را كه از زینب(سلام الله علیها) و زنان عاشورا گرفته بودند، به نحو احسن باز پس دهند.
3- پرستارى
رسیدگى به بیماران و مداواى مجروحان از دیگر نقشهاى زنان در جبهه‏ها، از جمله در حماسه عاشورا است.نقش پرستارى و مراقبت‏حضرت زینب (سلام الله علیها) از امام سجاد(علیه السلام) یكى از این نمونه‏هاست.
4 - مدیریت
صحنه‏هاى دشوار و بحرانى، استعدادهاى افراد را شكوفا مى‏سازد. نقش حضرت زینب (سلام الله علیها) در نهضت عاشورا و سرپرستى كاروان اسرا، درس مدیریت در شرایط بحران را مى‏آموزد. وى مجموعه بازمانده را در راستاى اهداف نهضت، هدایت كرد و با هر اقدام، خنثى كننده نتایج عاشورا از سوى دشمن مقابله كرد و نقشه‏هاى آنان را خنثى ساخت.
5- حفظ ارزشها
یکی دیگر از کارهای بزرگ زنان قهرمان در كربلا، حفظ ارزشهاى دینى و اعتراض به هتك حرمت‏خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهاى آلوده بود. زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباسها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید مى‏ورزیدند. ام كلثوم در كوفه فریاد كشید كه آیا شرم نمى‏كنید براى تماشاى اهل بیت پیامبر جمع شده‏اید؟ وقتى هم در كوفه در خانه‏اى بازداشت‏بودند، زینب اجازه نداد جز كنیزان وارد آن خانه شوند. در سخنرانى خود در كاخ یزید نیز به گرداندن، شهر به شهربانوان،اعتراض كرد و فرمود: «آمن العدل یابن الطلقاء تخد یرك حرائرك و امائك و سوقك بنات رسول الله سبایا قد هتكت‏ستورهن و ابدیت وجوههن یحدوبهن الاعداء من بلد الى بلد و یستشرفهن اهل المناهل و المكاتل و یتصفح وجوههن القریب و البعید و الغائب و الشهید»
اى پسر آزاد شده، آیا در پشت پرده قرار دادن زنان و كنیزان خود و جلو انداختن دختران رسول خدا به صورت اسیر از عدل است. تو پرده آنان را دریدى، چهره‏هایشان را آشكار ساختى، از شهرى به شهرى مى‏رانى، رهگذران و بام‏نشینهابه تماشایشان مى‏ایستند و آشنا و بیگانه و حاضر و غایب به سیماى آنان خیره مى‏شوند.
6- تغییر ماهیت اسارت
آنان اسارت را به آزادى تبدیل كردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعى درس حریت و آزادگى دادند و مفهوم اسیر در اذهان را به گونه‏اى دیگر تغییر دادند.
7- عمق بخشیدن به بعد عاطفى و تراژدیك كربلا
گریه‏ها، شیونها، عزادارى بر شهدا و تحریك عواطف مردم به ماجراى كربلا عمق بخشید و بر احساسات تاثیر گذاشت و از این رهگذار ماندگارتر شد.
می‌دانید که بدترین لحظه‌ها و صحنه‌هایی که بر آل‌الله (علیهم‌السلام) پدید آمد، نه واقعه‌ی عاشوراو شهادتامام حسین(علیه‌السلام) و یارانش، که فاجعه‌ی اسارتخاندان پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) و عترت آنهاست که عموماً همین بانوانو فرزندانهستند.
از امام سجاد(علیه‌السلام) سوال کردند کدام عرصه برای شما در این سفر از همه سخت‌تر گذشت؟ جا دارد که حضرت بفرماید که عصر_عاشوراهنگامی که بدن مطهر پدر عزیزمان و عموها را آنطور دیدم، اما سه بار می فرماید«شام». دلیلش این است که عترتپیامبر (صلی‌الله علیه و آله)، و زنان و دختران اهل‌البیت (علیهم‌السلام) را به صورت اسرایکافرحمل کردند و با آنها معامله‌ی کفاررا کردند. این قضیه برای امام سجاد(علیه‌السلام) حتی از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) نیز دردناک‌تر است.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته