17 ربیع الاول همچون بهاری سبز و فرحناک خورشید هدایت، مبشر نور و رحمت پای به عرصه گیتی نهاد. در عظمت این حادثه بزرگ همین بس که 124 هزار پیامبر از جانب حضرت حق آمدند تا زمینه رسالت نبوی (ص) فراهم آید. وجود مبارک و نازنینی که در جای جای قرآن این معجزه جاویدان الهی از کمالات، شرافت و عظمت اشرف مخلوقات سخن به میان آمده است.

اما در سال83 هجری فرزندی از تبار محمد (ص) درست در همین روز یعنی 17 ربیع الاول به دنیا آمد؛ در کمالات و خصائص ممتاز انسانی شبیه جدش. مکتب نورانی شیعه بسیاری از آموزه‌هایش را مدیون صادق آل محمد (ص) است.

در این مجال شخصیت نورانی رسول پاکی‌ها را از نگاه این فرزند بزرگوارش مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم. ابتدا با نگاهی به آیات روحانی، سپس از بیان نورانی حضرت امام صادق علیه السلام...

خداوند متعال در قرآن ‏با زیبا‌ترین عبارات و کامل‌ترین ‏بیانات، آن حضرت را معرفی کرده و با عالی ‏‌ترین صفات ستوده است و می‌‏فرماید: «و اِنّک لَعلی خُلق عَظیم‏»؛ (قلم/4) «ای پیامبر! تو بر اخلاقی عظیم استوار هستی.»نیز می‌‏فرماید: «محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم.» (فتح/29) محمد (ص) فرستاده خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفار سر سخت و در میان خود مهربانند.

محققان، تاریخ نویسان و دانشمندان در ابعاد گوناگون زندگی حضرت‏ محمد (ص) سخن گفته ‏اند.اما ائمه علیهم السلام با نگاهی ژرف و دقیق، سیمای آن شخصیت ‏بی‏نظیر و درُّ یکتای عالم خلقت را به تماشا نشسته و به معرفی زندگی، مبارزات و آموزه‏های آن حضرت پرداختند.

در این نوشتار بر آنیم تا گوشه‌هایی از زندگی و شخصیت ‏پیامبر اکرم (ص) را از نگاه امام صادق علیه السلام به تماشا بنشینیم.

? تولد نور
امام صادق (ع) به نقل از سلمان فارسی فرمود: پیامبر اکرم (ص) فرمود: خداوند متعال مرا از درخشندگی نور خودش آفرید (1). همچنین امام صادق (ع) فرمود: خداوند متعال خطاب به رسول اکرم (ص) فرمود: «ای محمد! قبل از اینکه آسمان‏‌ها، زمین، عرش و دریا را خلق کنم، نور تو و علی را آفریدم...». (2)

ثقة ‏الاسلام کلینی (ره) می‌‏نویسد: امام صادق (ع) فرمود: «هنگام ولادت ‏حضرت رسول اکرم (ص) فاطمه بنت اسد نزد آمنه (مادر گرامی پیامبر) بود. یکی از آن دو به دیگری گفت: آیا می‌‏بینی آنچه را من‏ می‌‏بینم؟ دیگری گفت: چه می‌‏بینی؟ او گفت: این نور ساطع که مشرق و مغرب را فرا گرفته است! در همین حال، ابوطالب (ع) وارد شد و به ‏آن‏‌ها گفت: چرا در شگفتید؟ فاطمه بنت اسد ماجرا را گفت. ابوطالب به او گفت: می‌‏خواهی بشارتی به تو بدهم؟ او گفت: آری. ابوطالب گفت:
از تو فرزندی به وجود خواهد آمد که وصی این نوزاد خواهد بود (3)

? نام های پیامبر

کلبی، از نسب‌شناسان بزرگ عرب می‌‏گوید: امام صادق (ع) از من‏ پرسید: در قرآن چند نام از نام‏ های پیامبر خاتم (ص) ذکر شده است؟
گفتم: دو یا سه نام.امام صادق (ع) فرمود: ده نام از نام ‏های پیامبر اکرم(ص) در قرآن‏ آمده است: «محمد، احمد، عبدالله، طه، یس، نون، مزمل، مدثر، رسول‏ و ذکر.»
سپس آن حضرت برای هر اسمی آیه‏ ای تلاوت و فرمودند:«ذکر» یکی از نام‏های محمد (ص) است و ما (اهل‏بیت س) «اهل ذکر» هستیم. کلبی! هر چه می‌‏خواهی از ما سؤال کن.کلبی می‌‏گوید: از ابهت صادق آل محمد (ع‏) به خدا سوگند! تمام‏ قرآن را فراموش کردم و یک حرف به یادم نیامد تا سؤال کنم. (4)

? عظمت نام محمد صلی الله علیه و آله
جلوه نام محمد (ص) برای امام صادق (ع) به گونه ‏ای بود که هر‌گاه ‏نام مبارک حضرت محمد (ص) به میان می‌‏آمد، عظمت و کمال رسول ‏خدا (ص) چنان در وی تاثیر می‌‏گذاشت، که رنگ چهره ‏اش دگرگون می‌‏شد، به طوری که آن حضرت در آن حال، برای دوستان نیز ناآشنا می‌‏نمود. (5)

امام صادق (ع) گاهی بعد از شنیدن نام پیامبر (ص) می‌‏فرمود: جانم‏ به فدایش. اباهارون می‌‏گوید: روزی به حضور امام صادق (ع) شرفیاب ‏شدم. آن حضرت فرمود: اباهارون! چند روزی است که تو را ندیده ‏ام. عرض کردم: خداوند متعال به من پسری عطا فرمود. آن حضرت فرمود: خدا او را برای تو مبارک گرداند چه نامی برای او انتخاب‏ کرده‏‌ای؟ گفتم: او را محمد نامیده ‏ام. امام صادق (ع) تا نام محمد را شنید (به احترام آن حضرت) صورت ‏مبارکش را به طرف زمین خم کرد، نزدیک بود گونه‏‌های مبارکش به‏ زمین بخورد.

آن حضرت زیرلب گفت: محمد، محمد، محمد. سپس فرمود: جان خودم، فرزندانم، پدرم و جمیع اهل زمین فدای رسول خدا (ص) باد! او را دشنام مده! کتک نزن، بدی به او نرسان، بدان! در روی زمین‏ خانه‌ای نیست که در آن نام محمد وجود داشته باشد، مگر اینکه آن ‏خانه در تمام ایام مبارک خواهد بود. (6)

? سیمای پیامبر اکرم (ص)

امام جعفر صادق (ع) فرمود: امام حسن (ع) از دائی ‏اش، «هند بن ابی‏هاله‏» (7) که در توصیف چهره پیامبر (ص) مهارت داشت، درخواست‏ نمود تا سیمای دل آرای خاتم پیامبران (ص) را برای وی توصیف ‏نماید. هند بن ابی هاله در پاسخ گفت: «رسول خدا (ص) در دیده ‏‌ها با عظمت می‌‏نمود و در سینه ‏‌ها محبتش وجود داشت. قامتش رسا، مویش ‏نه پیچیده و نه افتاده، رنگش سفید و روشن، پیشانیش گشاده، ابروانش پرمو و کمانی و از هم گشاده، در وسط بینی برآمدگی ‏داشت، ریشش انبوه، سیاهی چشمش شدید، گونه‌هایش نرم و کم ‏گوشت، دندان‌هایش باریک و اندامش معتدل بود. آن حضرت هنگام راه‏ رفتن با وقار حرکت می‌‏کرد. وقتی به چیزی توجه می‌‏کرد، به طور عمیق‏ به آن می‌‏نگریست، به مردم خیره نمی‌‏شد، به هر کس می‌‏رسید سلام ‏می‏ کرد، همواره هادی و راهنمای مردم بود. برای از دست دادن امور دنیایی خشمگین نمی‌‏شد. اکثر خندیدن آن حضرت تبسم بود، بر‌ترین مردم نزد وی کسی بود که، بیشتر مواسات و احسان و یاری ‏مردم نماید...» (8)

? اوصاف پیامبر در تورات و انجیل

خداوند متعال در وصف پیامبر (ص) فرمود: «الذین اتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون ابناءهم و ان فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون. ‏» (14)کسانی که کتاب آسمانی به آنان دادیم، او را همچون فرزندان خود می‌‏شناسند؛ (ولی) جمعی از آنان، حق را آگاهانه کتمان می‌‏کنند.

امام صادق (ع) فرمود: «یعرفونه کما یعرفون ابناءهم.»زیرا خداوند متعال در تورات و انجیل و زبور، حضرت محمد (ص)، بعثت، مهاجرت، و اصحابش را چنین توصیف نمود: «محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم...» (فتح/29)محمد (ص) فرستاده خداست؛ کسانی که با او هستند در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. پیوسته آن‏ها را در حال ‏رکوع و سجود می‌‏بینی، در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را طلبند. نشانه آن‏‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است. این، توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است....

امام صادق (ع) فرمود: این، صفت رسول خدا (ص) و اصحابش در تورات و انجیل است. زمانی که خداوند پیامبر خاتم (ص) را به رسالت مبعوث ‏نمود، اهل کتاب (یهود و نصاری) او را شناختند؛ اما نسبت ‏به او کفر ورزیدند،‌‌ همان گونه که خداوند متعال فرمود: «فلما جاءهم ما عرفوا کفروا به...»(بقره /89) هنگامی که این پیامبر نزد آ‌نها آمد که (از قبل) او را شناخته بودند، به او کافر شدند. (9)خداوند متعال در قرآن کریم، در وصف پیامبر (ص) می‌‏فرماید: «و ما ارسلناک الا رحمه? للعالمین.»(انبیاء/107) ما تو را جز برای رحمت جهانیان ‏نفرستادیم. قرآن نیز می‌‏فرماید: ««اشداء علی الکفار رحماء بینهم.»در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. این دو چگونه با هم جمع می‌‏شوند؟

? بر‌ترین مخلوق

حسین بن عبدالله می‌‏گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: آیا رسول‏ خدا (ص) سرور فرزندان آدم بود؟ آن حضرت فرمود: قسم به خدا، او سرور همه مخلوقات خداوند بود. خدا هیچ مخلوقی را بهتر از محمد (ص) نیافرید (10)

امام صادق (ع) در حدیث دیگری فرمود: چون رسول خدا (ص) را به ‏معراج بردند جبرئیل تا مکانی با وی همراه بود و از آن به بعد او را همراهی نمی‌‏کرد. پیامبر (ص) فرمود: جبرئیل، در چنین حالی ‏مرا تنها می‌‏گذاری؟! جبرئیل گفت: تو برو. سوگند به خدا در جایی ‏قدم گذاشته‏ ای که هیچ بشری قدم نگذاشته و پیش از تو بشری به آن‏جا راه نیافته است (11)

معمر بن راشد می‌‏گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: یک نفر یهودی خدمت رسول خدا (ص) رسید و به دقت او را نگریست.پیامبر اکرم (ص) فرمود:‌ای یهودی! چه حاجتی داری؟ یهودی گفت:آیا تو برتری یا موسی بن عمران؛ آن پیامبری که خدا با او تکلم ‏کرد و تورات را بر او نازل نمود و به وسیله عصایش ‏دریا را برای او شکافت و به وسیله ابر بر او سایه افکند؟پیامبر (ص) فرمود: خوش آیند نیست که بنده خودستایی کند، ولکن (در جوابت) می‌‏گویم که حضرت آدم (ع) وقتی خواست از خطای خود توبه ‏کند، گفت: «اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما غفرت لی ‏»، خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‌‏خواهم که مرا عفو نمایی.خداوند نیز توبه ‏اش را پذیرفت. حضرت نوح (ع) وقتی از غرق شدن در دریا ترسید گفت «اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی من الغرق» ‏خدایا به حق محمد و آل محمد از تو در خواست‏ می‌‏کنم. مرا از غرق شدن نجات بدهی. خداوند نیز او را نجات داد.حضرت ابراهیم (ع) در داخل آتش گفت: «اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی من‌ها.» ; خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‌‏خواهم که مرا از آتش نجات دهی. خداوند نیز آتش را برای اوسرد و گوارا نمود.حضرت موسی (ع) وقتی عصایش را به زمین انداخت و در خود احساس ترس ‏نمود گفت: «اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی ‏»؛ خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو در خواست می‌‏نمایم که مرا ایمن گردانی. خداوند متعال به او فرمود: «قلنا لا تخف انک انت الاعلی ‏» (طه /68) نترس. مسلما تو برتری.ای یهودی، اگر موسی (ع) امروز حضور داشت و مرا درک می‌‏کرد و به ‏من و نبوت من ایمان نمی‌‏آورد، ایمان و نبوتش هیچ نفعی به حال اونداشت.ای یهودی! از ذریه من شخصی ظهور خواهد کرد به نام مهدی (ع) که در ‏زمان خروجش، عیسی بن مریم برای یاری او فرود می‌‏آید و پشت‏ سر اونماز می‌‏خواند. (12)

? سیاستمداری پیامبر (ص)

در عرف جهانی امروز «سیاست ‏» را به معنای نیرنگ و دروغ برای ‏کسب قدرت و سلطه بر مردم تعریف می‌‏کنند، اما «سیاست‏» در لغت، به معنای «اداره کردن امور مملکت و حکومت کردن است ‏». خداوند متعال پیامبر خاتم (ص) و جانشینان بر حق ایشان، ائمه معصومین را از بهترین سیاستمداران شمرده است. در زیارت جامعه، در وصف ائمه ‏علیهم السلام که پرورش یافتگان مکتب نبوتند، آمده است: «وساسه العباد».

فضیل بن یسار می‌‏گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که به بعضی از اصحاب خویش فرمود: خداوند عزوجل پیغمبرش را تربیت ‏کرد و نیکو تربیت فرمود. چون تربیت او را تکمیل نمود، فرمود:«انک لعی خلق عظیم. ‏»، تو بر اخلاق عظیمی استواری. سپس امر دین ‏و امت را به او واگذار نمود تا سیاست و اداره بندگانش را به ‏عهده بگیرد، سپس فرمود: «ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا» (حشر/7)، آنچه را رسول خدا برای شما آورد، بگیرید، (و اجرا کنید) و از آنچه نهی کرد، خود داری نمایید. رسول‏ خدا (ص) استوار، موفق و موید به روح القدس بود و نسبت‏ به سیاست‏و تدبیر خلق، هیچ گونه لغزش و خطایی نداشت و به آداب خدا تربیت‏ شده بود.... (13)

? زهد و وارستگی

حضرت محمد (ص) هرگز نسبت‏ به دنیا و لذایذ زودگذر آن میلی نشان ‏نداد، به آن توجهی نکرد. امام صادق (ع) می‌‏فرماید: روزی رسول خدا (ص) در حالی که محزون‏ بود از منزل خارج شد فرشته ‏ای بر او نازل شد، در حالی که کلید گنج‏ های زمین را به همراه داشت. فرشته گفت:‌ای محمد (ص)، این‏ کلیدهای گنج‏ های زمین است. پروردگارت می‌‏فرماید: این کلید‌ها را بگیر و در گنج ‏های زمین را باز کن و آنچه می‌‏خواهی از آن استفاده‏ نما. بدون اینکه نزد من ذره‏ای از آن‏ها کم شود.پیامبر (ص) فرمود: «دنیا خانه کسی است که خانه (واقعی) ندارد. کسانی دور آن جمع می‌‏شوند که عقل ندارند.» (14)

ابن سنان می‌‏گوید: امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد پیامبر (ص) آمد، در حالی که آن حضرت روی حصیری نشسته بود که زبری آن بر بدن آن ‏حضرت اثر گذاشته بود، و بر بالشی از لیف خرما تکیه نموده بود، که بر گونه‏‌های گلگونه‏‌اش نفوذ کرده بود. آن مرد در حالی که ‏جاهای اثر کرده را مسح می‌‏نمود، گفت: کسری و قیصر (پادشاهان‏ایران و روم) هرگز چنین راضی نمی‌‏شوند و بر حریر و دیبا می‌‏خوابند و تو (که سرور مخلوقات خدایی) بر این حصیر!

پیامبر (ص) فرمود: به خدا من از آن‏ها بر‌تر و گرامی ‏‌تر هستم. من‏ کجا و دنیا کجا! مثال زودگذر بودن دنیا، مثال شخصی است که بر درختی سایه دار عبور می‌‏کند، لحظه‌هایی از سایه درخت استفاده‏ می‌‏کند و وقتی سایه تمام شد، از آنجا کوچ می‌‏کند و درخت را‌‌ رها می‌‏کند. (15)

به عنوان حسن ختام، به ذکر خطبه‏‌ای از آن حضرت در توصیف ‏پیامبر (ص) اکتفا می‌‏کنیم.

? خطبه امام صادق (ع) در وصف حضرت محمد (ص)

«برد باری، وقار و مهربانی خدا سبب شد تا گناهان بزرگ و کارهای‏ زشت مردم، مانع نشود که دوست‏‌ترین و شریف‏‌ترین پیغمبرانش، یعنی ‏محمد بن عبدالله (ص) را برای مردم برگزیند.

محمد بن عبدالله (ص) در حریم عزت تولد یافت: در خاندان شرافت ‏اقامت گزید، حسب و نسبش آلوده نگشت، صفاتش را دانشمندان بیان ‏کردند و حکیمان در وصفش اندیشه نمودند. او پاکدامنی بی‌نظیر، هاشمی نسبی بی‌مانند و بی‌مانندی از اهل مکه بود.

حیا صفت او بود و سخاوت طبیعتش، به متانت‏‌ها و اخلاق نبوت سرشته‏ شده بود. اوصاف خویشتن داری‏های رسالت‏ بر او مهر شده بود تا آن ‏گاه که مقدرات و قضا و قدر الهی عمر او را به پایان رسانید و حکم حتمی پروردگار او را به سرانجامش منتهی ساخت. هر امتی، امت‏ پس از خود را به آمدنش مژده داد. نسل به نسل از حضرت آدم تا پدر بزرگوارش، عبدالله، پدری او را به پدر دیگر تحویل داد. ولادتش در بهترین طایفه، گرامی‏‌ترین نواده (بنی ‏هاشم)، شریف‏‌ترین قبیله (فاطمه مخزومیه) و محفوظ‌ترین شکم باردار (آمنه دختر وهب) و امانت دار‌ترین دامن بود.

خدا او را برگزید، پسندید و انتخاب کرد، سپس کلیدهای دانش و سرچشمه ‏های حکمت را به او داد. او را مبعوث نمود تا رحمت ‏بربندگان و بهار جهانیان باشد.

خداوند کتابی را بر او نازل کرد، که بیان و توضیح هر چیزی در آن است و آن را به لغت عربی، بدون هیچ انحرافی قرار داد، به ‏امید اینکه مردم پرهیزکار شوند. آن را برای مردم بیان کرد و معارف آن را روشن ساخت و با آن، دینش را آشکار ساخت. واجباتی ‏را لازم شمرد، حدودی را برای مردم وضع نمود و بیان کرد و مردم را آگاه ساخت. آن حضرت در آن‏ امور، راهنمایی به سوی نجات و نشانه‏‌های هدایت ‏به سوی خدا است.

رسول خدا (ص) رسالتش را تبلیغ کرد، ماموریتش را آشکار ساخت، بارهای سنگین نبوت را که به عهده گرفته بود، به منزل رسانید و به خاطر پرورگارش صبر کرد و در راهش جهاد نمود.

با برنامه‏‌ها و انگیزه‏ هایی که برای مردم پی ریزی نمود و مناره ‏هایی که نشانه‏‌های آن را بر افراشت، برای امتش خیر خواهی کرد و آن‏‌ها را به سوی نجات و رستگاری فرا خواند و به یاد خدا تشویق و به راه هدایت دلالت کرد، تا مردم پس از او گمراه نشوند. آن حضرت ‏نسبت ‏به مردم دلسوز و مهربان بود.» (16)

پی نوشت‌ها:
?- حجر، آیه‌?.
?- قلم، آیه ?.
?- فتح، آیه‌??.
?- مصباح الشریعه، ترجمه زین العابدین کاظمی، ص‌???.
?- جلا‌ء العیون. ص ??.
?- ه‌مان، ص‌??.
?- بحار الا‌نوار، ج‌??، ص‌???.
?- مناقب، ج ?، ص ???.
?- سفینه البحار، ج ?، ص‌???.
??- بحار الا‌نوار، ج‌??، ص ??،
??- هند بن ابی هاله، فرزند حضرت خدیجه (س) از شوهر قبلی‌اش بودکه در خانه پیامبر اسلا‌م رشد و نمو نمود.
??- بحار الا‌نوار، ج‌??، ص ??????.
??- کلیات سعدی، فصل طیبات، ص‌??? ???.