مراسم سنج زنی در آران یكی از آیین‌های ویژه ای‌است كه بنا به مستندات تاریخی، شیوه اجرا و برگزاری آن از جلوه ی ویژه‌ای برخوردار است که در این نوشته، این آیین باشکوه را مورد بررسی قرار داده‌ایم. نگارنده، اثر حاضر را رهیافتی برای بازشناسی بخشی دیگر از هویت تاریخی، فرهنگی و مذهبی این دیار برای آینده و آیندگان می‌داند.
با این تفاصیل پژوهش حاضر را می¬توان به سه فصل تقسیم کرد:
در فصل اول به اجمال به معرفی شهرستان مذهبی آران وبیدگل خواهیم پرداخت. در فصل دوم، مراسم سنج‌زنی در آران مورد بررسی قرار می‌گیرد  و در فصل سوم به جنبه‌های نمایشی این مراسم خواهیم پرداخت.

1-    فصل اول: نگاهی به شهرستان مذهبی آران وبیدگل
آران و بیدگل چون گنجی آرمیده بر كرانه‌ی كویر مركزی ایران است، كه پیشینه‌ای به درازای تاریخ دارد تا بدانجا كه گفته‌اند، پس از ویرانی شهر باستانی سیلك (كه تمدن 7 هزار ساله دارد و اولین خاستگاه مدنیت و شهر نشینی در جهان است) در اثر حوادث و تحولات گوناگون، آبادی‌های كوچك و بزرگی به صورت قلعه و حصار پدید آمد و منطقه ی وسیعی بنام \" چهل حصاران \" شهرت یافت.  سپس هر یك از قلعه‌ها به مناسبتی نامگذاری شده كه آران و بیدگل نیز دو قلعه از چهل حصاران بوده است. اصل واژه \" آران‌\" از \" آرین \" ( نام دیگر قوم آریا) (نظامی وفای آرانی، ص207)  و به معنای جایگاه مقدس، مكان گرمسیر و ... می‌باشد.(علیجانزاده آرانی، صص 13-15)
از طرفی نام آران را به یكی از بزرگان قبل از اسلام به نام آران بن قاسان كه بانی این آبادی بوده است، نسبت می دهند.(تاریخ قم، ص 76)
وجود جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی نظیر كاروانسرای مرنجاب و بقاع متبركه همچون (امامزاده محمد هلال بن علی (ع)، امامزاده قاسم(ع)، پنج امامزاده(فرزندان امام محمد باقر(ع)، امامزاده هادی و ..، مساجد قدیمی، مقبره مولانا صباحی بیدگلی، قلعه‌ی مرنجاب و کرشاهی، قلعه‌ی سی‌زان، ...) باعث شده صنعت گردشگری در این منطقه شكوفا شود و در ضمن پر جاذبه‌ترین پدیده در كویر مركزی ایران، دریاچه ی نمك این شهرستان است كه هر ساله تعداد زیادی از توریست‌های داخلی و خارجی از آن دیدن می‌نمایند.
با آنكه شهرستان آران وبیدگل یكی از مناطق قدیمی ایران است اما حوادث و وقایع در دوره‌های مختلف تاریخی نظیر حملات مغولان و افغان‌ها، زلزله و... آثار و بناهای تاریخی این بخش را نابود و از بین برده است. اما مهمترین آثار باقی مانده‌ای كه می‌توان به آن اشاره كرد عبارتست از:
مردم كویری این سامان، از نژاد اصیل آریایی‌اند و به زبان فارسی با لهجه های مختلف آن سخن می گویند. تكلم به زبان محلی منطقه كه به \"دری\" و یا \"دهی\"  معروف است، هنوز در برخی شهرها و روستاهای حاشیه كویر رواج دارد.
درباره دین و آئین مردم آران تا ظهور مكتب اسلام اطلاع چندانی در دسترس نیست اما قرائنی همچون آثار باقی مانده از آتشكده نیاسر و ... در اطراف كاشان می‌تواند دلیلی بر زرتشتی بودن آیین مردم منطقه باشد اما آنچه مسلم است با طلوع خورشید اسلام ساكنان این منطقه از جمله اولین مناطق مركزی بوده اند كه به اسلام گرویده‌اند و به خاندان رسالت و امامت عشق ورزیده‌اند . سابقه‌ی تشیع و ریشه های عمیق اعتقادی مردم و ارتباط قوی و استوار آنان با علما و رهبران دینی از مهمترین عوامل زمینه‌ساز در ایجاد حركت های انقلابی بوده است. وجود شخصیت های بزرگ دینی، علمی، فرهنگی و ادبی، شاخصه های مهم دیگری در بازیافت و پیشینه‌ی هویت دینی، فرهنگی و علمی این شهرستان است.
ساكنان كویر بطور عام و بویژه اهالی این سامان، مردمانی مهربان، قانع، مهمان‌نواز، مقاوم و خداجویند. از دسترنج خویش می خورند و همواره در امور خیر پیشقدم می‌باشند. از بزرگان و معاریف علوم دینی در آران كه آثار و تألیفات بسیاری نیز از خود به جای گذاشته اند و نیز سخنوران نامی نظیر ملاغلامرضا آرانی (1192-1265 ه. ق) ملا محمد جعفر آرانی (متوفی 1348 ه . ق ) ملا محمد جعفر بیدگلی (متوفی 1181 ه. ق ) ملا محمد علی آرانی ( زنده در سال 1204 ه. ق ) آیت اله آقا میرزا احمد عاملی آرانی ( 1279-1369 ه. ق ) نظام وفای آرانی (1266-1343 ه. ق)  صباحی بیدگلی (000-1213 ه . ق ) ملا علی آرانی (177-1244 ه . ق) پرتو بیضایی (1284-1348 ه . ق ) و خاندان بیضایی آرانی ... را می توان به عنوان فرهنگ سازان مكتوب این دیار نام برد.(نک. سلمانی،1377)
 همچنین از سخنوران و نام آورانی همچون نگاهی آرانی ( 000-2/979 ه.ق ) ادیب بیضایی ( تولد 1299 ه . ق ) داعی آرانی (1193-1310 ه .ق ) داوری ارانی ( نیمه اول قرن یازدهم می زیسته)، سرشار آرانی ( زنده قبل از سال 1297 ه . ق ) فلاح آرانی ( 1306-1380 ه. ق ) و... می توان نام برد كه آثار و سروده های بسیاری از آنان باقی مانده است.
وضعیت علمی و آموزشی منطقه نیز به لحاظ استعداد سرشار همواره در سطح بالایی در كشور برخوردار بوده است. در استعداد و پشتكار علمی جوانان این شهر همین بس كه علامه دهخدا در لغتنامه ی خویش ضریب بالای هوشی را از ویژگی های مردم این منطقه ذكر كرده است . سابقه‌ی درخشان و پر افتخار مبارزات و حركت های انقلابی همچون حضور در نهضت بزرگ ( 15 خرداد 1342 تا 19 دی ماه 1356 و دفاع مقدس نیز از نكته های در خور توجه این منطقه است. به گونه ای كه شمار بالای شهدا (730 نفر) مفقودان، ایثارگران، جانبازان (1400 نفر) و آزادگان برگشته به آغوش وطن (63 نفر) مؤید بلوغ فكری و عقیدتی مردم این دیار است.
نگاهی به آیین ها و باورهای عمومی و مذهبی مردم گویای غلبه‌ی فرهنگ مذهبی و رونق فعالیت های دینی در رفتار و آداب اهالی خطه‌ی كویر می باشد. همچنان كه هنوز بسیاری از این فعالیت‌ها از قبیل آیین های عزاداری، جشن اعیاد دینی و ... شهرت كشوری دارد.
آران وبیدگل امروزه بعنوان شهرستانی مستقل در كنار كاشان و در شمالی ترین نقطه استان اصفهان قرار دارد.
2- فصل دوم:  مراسم سنج زنی (سنگ‌زنی)
2-1    سنج چیست؟
سنج دو قطعه استوانه‌ای چوبی شكل به قطر (8) و ارتفاع (5/6 ) سانتیمتر است. عموما بر بالای كاسه سنج،  بند چرمی می كوبند تا به كمك انگشت وسط كه در آن قرار می گیرد بهتر و راحت تر نواخته شود. جنس چوب های فعلی از چوب ون، گردو، درخت پشه و نیز چوب درخت گلابی می‌باشد. هر استوانه را  با یك دست گرفته و با خواندن اشعار مخصوص و با آهنگی خاص، دو قطعه سنج را به یكدیگر می كوبند. (در گذشته چون سنگ زنی بوده است و با برخورد دو سنگ به هم، شكستگی ایجاد و خرده های سنگ وارد چشم سنگ‌زنان می‌شده، به این دلیل جنس سنگ به سنج چوبی مبدل گشت.)


2-2    سنج زنی چیست؟
 شكل حركتی سنج‌ها را سنج زنی گویند؛ بدین ترتیب  كه اول پای چپ خم می‌شود و بالا می‌آید. دست بالای سر می‌رود و همراه با پرش ضربه‌ای نواخته می‌شود، سپس بسرعت بدن به چپ متمایل، دست‌ها پایین می‌آید و همراه با پرش در سمت چپ ضربه‌ی دیگری نواخته می‌شود، بعد پای چپ پایین و پای راست بالا می‌آید. همزمان با چرخش بدن به راست همراه با پرش در سمت راست ضربه‌ی سوم نواخته می‌شود. سرانجام همراه با پرش، پای راست پایین می‎‌آید و یك ضربه سكوت. گاهی كسانی‌كه از مهارت بیشتری برخوردارند پس از ضربه ی بالای سر به جای سمت چپ سنج را زیر پای چپ یا پای راست می زنند. یعنی پای چپ كمی بالاتر آورده می شود و نیز پای راست و دست ها به همراه سنج در زیر پای چپ به هم زده می شود.
2-3    روایت مراسم سنج زنی
شب سنج زنی در آران شب عباس علی است. جوانانی كه برای اولین بار در مراسم شركت داده شده اند از استرس خاصی برخوردارند. بسیاری از اهالی كاشان و شهر و روستاهای مجاور به آران امده تا شاهد مراسم سنج زنی باشند. تنی چند بین عذاداران می گردند و نان عباس علی كه  در غروب روز هشتم محرم (شب تاسوعا) بوسیله بسیاری از اهالی با مخلوط آرد و شیره نگور یا خرما در گرده هایی به قطر  تا  سانتی متر پخته می شود تقسیم می كنند. از دور صدای سنج ها به گو می رسد؛ سه ضربه به سنج  و یك ضربه سكوت. نگاه ها به سوی صدا باز می گردد كودكان سرك می كشند تا بهتر ببینند . پیرمردان و پیرزنان گریان مشت بر سینه می كوبند . سنج  زنان عذا دار و سیاه پوش، مغموم و پا برهنه در دو ردیف به آرامی گام بر می‌دارند و بر سنج می كوبند. جلو دار گروه به شكل سنتی مردم را به شركت در مراسم سوگواری و هم آوایی با سنج زنان فرا می خوانند. زمانی‌كه گروه به حسینیه رسید در وسط شبستان مسجد در ردیف های موازی قرار می گیرند . همراهان نیز در پی آنها وارد می شوند و دور تا دور می نشینند. پس از جای گیری ها و فرو نشستن سر و صداهای اولیه‌ی ناشی از آن همگی آماده‌ی نظاره  و هم آوایی به بخش اصلی مراسم سنج زنی هستند. با اشاره مداح مراسم آغاز  می شود . گروه سنج زن همزمان و هماهنگ همراه با پرش پای چپ را بالا می آورند بالای سر یك ضربه، پرش ، سمت چپ یك ضربه، پای راست بالا، همراه با پرش یك ضربه در سمت راست، یك ضربه سكوت و پای راست پایین می آید. نزدیك به ده بار این چرخه‌ی حركتی ادامه دارد و بعد مداح نوحه می خواند و در خاتمه دعا می كند. اشعار انتخابی بیشتر از شاعرانی همچون ژولیده، محتشم كاشانی، (مرثیه سرا) و... از دل مردم می باشد. ضمن آنكه در هر مكان یا حسینیه ای كه گروه سنج زن وارد می شود، مداح شعری متناسب با نام هیات می خواند.

2-3-1  زمان نواختن سنج
هر ضربه ی سنج در زمانی حدود نیم ثانیه نواخته می شود و زمان كل چرخه ی حركتی، دو ثانیه است. مجموعه ی حركات سنج زنی بدون راهپیمایی ( در محل ثابت) زده می شود و در حالت حركت عمومی گروه انجام نمی پذیرد و فقط یك نفر در میان میدان در حال حركت، سنج می زند. بنابراین با توجه به سرعت عمل و مشكل بودن حركات مجموعا بیش از 5 دقیقه امكان اجرای مراسم نیست .
طبیعی است كه در زمان حركت گروه از محلی به محل دیگر، همزمان با خواندن جلودار، به شكل معمولی گام برداشته می شود و با همین ریتم سنج می نوازند.
حركات تنها مختص به محل خاص، حسینیه ها یا میدانگاهی است. آنان كه نذر دارند برای شب عباس علی نان شیرمال می پزند و روی آن كنجد و سیاه دانه می پاشند. این نان كه به نام عباس علی معروف است به هنگام اجرای مراسم بین مردم تقسیم می شود. مراسم از ساعت 8 تا 10 شب ادامه می یابد كه عذاداران سیاهپوش و پا برهنه از حسینیه ای به حسینیه ی دیگر می روند سنج می زنند نوحه می خوانند و آخرین قسمت برنامه را بر مزار حضرت محمد هلال بن علی (ع) و شهدا برگزار می كنند.
زمان اجرای مراسم در شب، بعد از نماز مغرب و عشاء است و 2 ساعت طول می كشد. این نوع عزاداری فقط در شامگاه روز هشتم محرم یعنی شب تاسوعا انجام می شود.

2-3-2 ابزار و وسایل مورد استفاده در آیین سنج زنی
طوق : ساخته شده از یك آهن فنری شكل و چوب كه به شكل زیر متصل شده است. آهن بصورت هلالی در قسمت بالا و در انتهای آن سینی مشبكی از آهن قرار دارد. در این سینی، اكثرا شبكه ها متشكل از آیات قرآن و یا احادیث ائمه ی اطهار(ع) می باشد. یك جام فلزی به پایین آن وصل است و در منتهی الیه آن میله ای قرار دارد كه به چوبی به طول 2 تا 3 متر وصل می گردد.  روی هلالی را با انواع و اقسام پارچه های مختلف می پوشانند تا از یك طرف دارای زیبایی بیشتری گردد و چون پارچه ها آویزان و شوریده و درهم است نشانه ای از شوریدگی و پریشان حالی افراد عزادار می باشد كه در این غم عظما محزون و غمگین هستند.
پرچم :  تشكیل شده از یك چوب بلند با پارچه هایی از رنگ های مختلف كه به آن وصل است و ریشه هایی نخی در منتهی الیه پارچه قراردارد و آویزان شده است.
چهل گیسو : بافته شده از پارچه هایی مشكی و چوب به صورتی كه پارچه ها به طول یك متر به شكل استوانه ای با قطر حدود 4 سانتی متر كه درون آنرا از پنبه و كرك پر كرده اند و انتهای آنرا با تخته چوب مدوری كه قطر آن حدودا 40 سانتیمتر است متصل نموده اند و وسط تخته مدور یك بلبرینگ قرار دارد و چوب بلندی بطور علم به بلبرینگ وصل می شود.
و آن گاه شخصی شالی به كمر بسته  وانتهای ان چوب را در آن طرف قرار داده است و با دست چوب را می چرخاند . در حین چرخش پارچه ها باز می گردد و یك حالت دورانی پیدا می كند. چهل گیسو نمادی از پریشانی زنان و اطفال امام حسین(ع) و پریشانی اسرا و زینب (س) است. در سال های پیشین یك دسته نیز كه \" چهل گیس چرخان \" نام داشتند و مربوط به محله میدان كوچك سرگنگه آران بودند صبح روز عاشورا علمی بنام چهل گیس را به دست می گرفتند. این وسیله عبارت بود از یك تیرك چوبی به طول تقریبا 2 متر و یكك حلقه فلزی دایره شكل كه حدود 40 قطعه طناب ابریشمین سیاه رنگ به طول تقریبا یك متر بدان وصل شده كه اصل حلقه و طناب ها هم به سر تیرك چوبی نصب گردیده بود. به شیء مذكور چهل گیس یا چهل گیسو می گفتند و آن را به طرز مخصوصی در هوا می چرخانند و پائین و بالا میبردند. در حالی كه یا حسین یا حسین می گفتند در كوچه ها و محله های مختلف حركت كرده و چاشتگاه به محل بقعه ی امام زاده محمدهلال بن علی(ع) رفته و با انجام نوحه خوانی و مرثیه سرائی ، عزاداری خویش را به انجام می رسانند. چند سالی است كه متاسفانه این نوع عزاداری هم انجام نمی شود.
ضمنا افرادی كه طوق علم و چهل گیسو و مشعل و جریده را حركت میدهند افرادی از یك فامیل هستند كه نسل به نسل به دوش گیرنده ی آن بودند.
جغجغه: در لغت نوعی اسباب بازی كودكان شبیه به قوطی كوچك است كه دسته دار است كه موقع تكان دادن صدا میكند و نیز جغجغه میوه ی گیاهی است خاردار كه پس از خشك شدن هرگاه آن را تكان دهند دانه هایش در میان آن صدا میكند.
در اكثر نقاط ایران جغجغه ساخته شده از دو تكه چوب مدور به طول 2 تا 3 متر است كه در دست قرار میگیرد و افراد هیئت در موقع حركت در كوچه ها ، این دو تكه چوب را در بالای سر خود برهم میكوبند كه صدای بلند و موزونی می دهد كه بسیار جالب توجه است.
مشعل : یادآور و نماد آتش زدن خیمه هاست كه در شام غریبان حسین (ع) آن را آتش زدند.
قبلا مشعل برداری در قالب یك آیین مستقل انجام می شده كه آخرین بار تا حوالی سال های 1344 یا 1345 شمسی ادامه داشته است . و فعلا چند سالی است كه انجام نمی شود، فقط در شامگاه روز نهم محرم و اصطلاحا در شب عاشورا و منحصرا به وسیله اهالی محله درب مسجد قاضی آران انجام می گردد. نحوه ی انجام مشعل برداری بدین صورت بود كه چند نفر از جوانان محل كه از نیروی جسمانی مناسبی برخوردار بودند با به دست گرفتن مشعل هایی كه داخل محفظه ی فلزی آن را از چوب و هیزم پر كرده و آن را آتش میزدند.،  از جلو حركت می كنند. سایرین هم از پشت سر آنها حركت میكنند و با قدم هایی سریع و در حالی كه تقریبا به هوا می جهیدند از حسینیه محله به سوی بقعه ی امام زاده محمد هلال بن علی (ع) در آران حركت میكردند و بر سر و سینه زنان اشعار و نوحه های مناسبی می خواندند.

2-3-3  لباس و پوشاك
ساكنین روی زمین هر كدام طبق خصوصیات اقلیمی و منطقه ای براساس یك سری آداب، رسوم، سنتها و باورهای كهن خود پوشاك خاصی را بر تن می نمایند. فرهنگ در هر قوم و ملت مطابق است با ارزشها، سنن، عقاید و حتی باور های یك جامعه و به راستی قسمتی از یك فرهنگ را پوشاك و نوع لباس آن قوم تشكیل می دهد و جوامع را از هم تمیز میدهد و پوشاك هر جامعه مشخص كننده ی شخصیت، هویت و علائمی از اعتقادات و باور های آن جامعه است.
هر ملتی وظیفه دارد در حفظ و نگهداری این مجموعه ها كوشش نماید و در راستای تبلیغ و ترویج آن به ملتهای دیگر كوشا باشد كه هر ملتی برای خود دارای یك شخصیت و هویت است.
آران نیز در جایگاه خود از این هویت و مشخصه مستثنی نیست و در فرهنگ خود پوشاك خاصی دارد كه توجه و تامل در آن خارج از حیطه شناخت آران نیست. البته این گونه لباس، خاص مردان قدیم بوده و جوانان به این مقوله توجهی نداشته ولی در مراسم سنج زنی به پاس گرامیداشت سنت پشین، لباس محلی بر تن می كنند. و چون این مراسم مخصوص مردان این دیار است ، لذا پوشاك مردان موضوع مورد بررسی است.
مردان به علت تشخص ، منش و مردانگی به گونه ای زندگی می كردند و لباس می پوشیدند كه فرم و نوع لباس ها با همین خصوصیت به راحتی همخوانی داشته است. پوشاك مردان در منطقه ی آران قدیم را تن پوش، سر پوش و پاپوش تشكیل می داد. نمونه های حاضر در مراسم سنج زنی در قدیم و یكی دوسال اخیر استفاده می شود.

2-4  تاریخچه ی سنج زنی
در مورد تاریخچه ی سنج زنی سند مكتوب آنچنانی در دست نیست و فقط نقل هایی از پدران و ریش سفیدان سینه به سینه ضبط شده است كه یادآور دفاعی است كه از اسراء كربلا، مردم شیعه انجام دادند و در برابر دشمن سنگ ها را به دست می گرفتند تا تمرین كنند چگونه با سنگ در برابر دشمن به دفاع پردازند و خود را بدین وسیله حاضر در صحنه كربلا نشان می دادند. رسم عرب در فوت افراد این گونه است كه سنگ بهم می زنند و هله هله می كنند. این ارتباط با شادی زنانی دارد كه اسرا وقتی حركت داده می شدند سنگ بهم می كوفتند.
در مورد تلفظ اینكه سنج زنی یا سنگ زنی یا هر دو صحیح است ، عموما هر دو را صحیح دانسته اند. بنا به تحقیق استاد دكتر جابر عناصری، سنگ زنی نیز صحیح است. (عناصری، بی تا، ص 58) یكی از آداب و رسوم سوگواری به هنگام عزاداری در آبادی زفره (كوهپایه ی اصفهان) مراسم \"جاق جاقی\" ( چاق چاقی، چقچقی، چاخ چاخی) یا سنگ زنی است.كه در وصف عزاداری امیرمومنان علی (ع) است. ولی در آران در وصف امام حسین(ع) است. وجه تشابه مراسم زفره با آران این است كه هر دو از سنج چوبی كه به شكل نیم گوی چوبی خراطی شده است استفاده می كنند.
اما در ارتباط با سابقه ی تاریخی سنج زنی در آران سند مكتوبی در دست نیست، ولی طبق نقل بزرگان، مردم آران از زمان های دور به این شیوه عزاداری می كرده اند و سیر تاریخی آن از آغاز سال 1300 ه . ش تا به امروز بررسی شده است. در اوایل قرن حاضر خورشیدی، دستجات و هیئت متعدد سنج زنی در آران وجود داشت كه از آن جمله می توان به هیئت محله های وشاد، حجتیه ، سرگنگه ، بازار و ... اشاره كرد و از بین آنها سنج زنان هیئت حیدری از غروب آفتاب تا نیمه شب هر شب دهه ی اول محرم در تمامی حسینیه ها و تكایا به عزاداری می پرداختند و این عزاداری به همین شیوه توسط دستجات دیگر بطور پراكنده و در شب های خاصی از محرم انجام می شده است و در حال حاضر در شب تاسوعا مراسم سنج زنی انجام می شود.
صبح روز تاسوعا دستجات متعدد سنج زنی و سینه زنی روانه ی منزل آیت اله میرزا احمد عاملی آرانی (قدس سره) از علمای بزرگ منطقه شده با همین سبك امروزی عزاداری می نمودند.
با به سلطنت رسیدن رضا شاه پهلوی و ممنوع شدن عزاداری امام حسین(ع) سنج زنی نیز ممنوع  شد. خفقان دوران حكومت پهلوی باعث شد تا سنج زنی كه یك عزاداری آشكار و پر سر و صدا بود به مدت تقریبا 25 سال بطور رسمی برگزار نشود و با این وقفه ی طولانی نزدیك بود یاد و خاطره ی سنج هم از اذهان پاك شود تا اینكه از محرم سال 1352 عده ای از جوانان هیئت حیدری آران در احیای این آیین پیشگام شده اند و دوباره احیاء نموده اند.  در سالهای 1356 و 1357 سنج های چوبی عزاداران وسیله ای برای اطاعت از فرمان امام خمینی (ره) در برگزاری عزاداری و اعتراض علیه حكومت طاغوت تبدیل گشت. بعد از پیروزی انقلاب و با توجه به حضور جمع كثیری از جوانان در جبهه ی جنگ این مراسم مدتی از رونق كمتری برخوردار بود اما در چند سال اخیر   با همت و عشق جمعی از عاشقان اهل بیت و همكاری بی دریغ اداره ی میراث فرهنگی، مراسم سنج زنی هر سال با شكوه تر از سال قبل در شب تاسوعا برگزار می گردد و همه ساله در هفته ی میراث فرهنگی مراسم سنج زنی در باغ تاریخی فین كاشان برای پاسداری این سنت در حضور میهمانان داخلی و خارجی اجرا می شود. در خاتمه لازم است از عشق و علاقه ی فراوان مردم آران نسبت به هیئت سنج زنی یاد شود.
آقای هانری ماسه در كتاب \" آداب و معتقدات ایرانی\" می‌نویسد: «در این دسته عزاداری مردم كاشان (آران) كه اغلب مورد ریشخند عموم قرار می گیرند به این بسنده می كردند كه در هر دو دست خود دو تكه سنگ یا دو تكه چوب می گرفتند و آنها را با آهنگ مخصوصی بهم می نواختند و دستهایشان گاهی در ارتفاع سینه قرار می گرفت و گاهی بالای سر و از آنجا اصطلاح \" سنگ زن كاشانی (آرانی) معمول شده است. و اطلاق می شود به كسی كه آزاری نمی رساند و دوست همه است و چاپلوس و چرب زبان . . . ». (هانری ماسه، ص 215)

در واقع این یك رسم دیرین است كه جهانگردان بدان اشاره كرده اند(نک. لاواله، ص 130، الئاریوس، سفرنامه . i.c،  موریه، ص 134)
 وان ولتون عكس دو عدد از این سنج ها را كه از چوب رنگی است در سفرنامه خود آورده است .
شیوه مدیریت مراسم، به صورت گروهی و مشورتی است و نوع هیئت سنج زنی از محله ی وشاد آران و نام هیئت حیدری است . زمان هیئت شب تاسوعا ساعت 8 تا 10 می باشد.

2-5 انگیزه و فلسفه سنج‌زنی
گفته می شود فلسفه ی سنج از اینجا شروع می شود كه یك مرد نصرانی وقتی صحنه ی كربلا را دید پرسید چه خبر است ؟ گفتند : پسر پیغمبر خدا (ص) كشته شده است . مرد نصرانی به دفاع از امام حسین (ع) پرداخت و در این میان جنگ عجیبی در گرفت و در این حال بود كه مسلمان نیز شد. مرد نصرانی به طور عبوری صحنه ی كربلا را دید و وی با سنگ به دفاع پرداخت و خود نیز شهید شد و سنگ زنی در حقیقت با پاس یاد آن مرد نصرانی است و در مصاحبه ی ویدئویی شب تاسوعای سال 1377 با مهندس سیف اله امینیان مدیر كل میراث فرهنگی استان اصفهان و رئیس سابق میراث فرهنگی شهرستان های آران وبیدگل، كاشان و نطنز راجع به سنج زنی می گوید: «سالهاست كه مردمان زجر كشیده ی كویر نمك و دیار حضرت هلال بن علی (ع) به عشق مولایشان علی(ع) و خاندان پاكش زنده اند وبا این عشق سوزان در دل خاك شوریده زار كویر آرام می گیرند.
كشور ما، كشور اسلامی و كشور امام زمان (عج) است و در منطقه آران كه از مراكز قدیمی ولایت است و دیرباز مهد تشیع بوده و همه ارادتمند خاندان اهل بیت هستند همه ی مردم به نحوی در ایام محرم در مجالس عزاداری شركت می كنند كه این مرسوم است و به شكل های مختلف سینه زنی و زنجیر زنی و .... به عزاداری می پردازند.  شیوه ی سنج زنی در آران به نحوی است كه هر بیننده ای برای اولین بار آن را مشاهده كند بشدت مجذوب آن شده و علت و دلیل آن را می جویند. »
اما انجام مراسم سوگواری بوسیله سنج منحصرا در این منطقه توسط عزاداران هیئت حیدری و ناحیه ی مركزی انجام می شود و یك نوع خاصی از عزاداری است كه با سنج انجام می شود. عزاداری با دو قطعه چوب استوانه ای شكل كه معرف سنگ فارسی است، سنج زنی با قرائت ابیات و با ریتم و حركات خاصی انجام می شود.
2-6 بررسی مراسم سنج زنی در آران
بی شك نهضت خونین حسینی كه جاودانه ترین قیام تاریخی بشر است مورد توجه و التفات بشر در طول تاریخ بوده و خواهد بود. این مهم به عنوان یكی از افتخارات و در عین حال از غمناك ترین وقایع انسانی در یاد و خاطره ی پیروان حضرت حسین بن علی (ع) ثبت و ضبط شده و خواهد شد. چرا كه قیام مظلومانه ی او موجب احیاء و ماندگاری اسلام شد. مردمان دین دار و دینداران معتقد، در هر عصر و زمان و در هر شهر و مكان كوشیده اند تا به گونه ای واقعه ی عاشورا را در یادها زنده نگه دارند. و ارادت و عشق خویش را به مولای خود عرضه نمایند. چنانچه برپایی آیین های سنتی، تعزیه خوانی، واقعه خوانی، شبیه خوانی، بپا داشتن مجالس وعظ و عزاداری (به شیوه های سینه زنی ، زنجیر زنی، سنج زنی و ....) نشانه هایی از این توجه خاص و ارادت ویژه می باشد. \"سنج زنی\" نی یكی از این مراسم است كه البته به لحاظ شرایط فرهنگی و آداب سنتی از جمله گونه های عزاداری است كه منحصر به چند شهر از جمله بابل، زفره ی اصفهان، بادرود و نطنز و ... می باشد كه جلوه هایی از مراسم سنج زنی در آن مشهود است. اما هیچكدام از این شهرها به گستردگی و عظمت برگزاری این آیین دیرپا در بخش آران نمی رسد. این مراسم در ماه محرم برپا می گردد.
از ویژگی های خاص شهر آران(در محرم)، مراسم سج زنی است كه تنها یك شب از سال برگزار می شود. شب تاسوعای حسینی معروف به شب عباس علی است. عباس علی همان ابوالفضل العباس (ع)، علمدار كربلاست و شب تاسوعا را عموما در آران \" شب عباس علی \" می نامند. بطور كلی مردم آران روز تاسوعا را روز عباس علی می گویند. در این شب بیش از 500 مرد، كه هر یك دو سنج كوچك در دست دارند. در یك گروه و در دو ردیف به اجرای مراسم سنج زنی می پردازند. همه ی اقشار در اجرای این مراسم نقش دارند و سنج زنی نیازمند هماهنگی دقیق موسیقی و نیروی كافی برای تحرك است.





3    فصل سوم: جنبه های نمایشی مراسم سنج‌زنی

3-1 خاستگاه آئینی نمایش:
آیین سنج زنی از لحاظ اجرا شبیه به حركات پانتومیم به همراه موسیقی ضربی است كه از نواختن سنج ها به همدیگر ایجاد می شود  و آواز صدای جلو دار نیز گاهی در فضای اجرای مراكز سنج زنی (حسینیه ها ) طنین انداز می شود.
لباس سنتی ویژه سنج زنی، به همرا انضباط جمعی و مهارت نواختن سنج توسط سنج زنان كه بازیگران عرصه‌ی این آیین شیعی می باشد، نیز نیز از لوازم آیین یاد شده به شمار می رود.
مكان اجرای آیین سنج زنی نیز تكایا و حسینیه هاست كه اغلب فضای مستطیلی شكل در اصطلاح محلی با طاق های گبری ساخته شده اند و دیوار های آن با كتیبه و پارچه های سیاه طراحی شده اند و با این توضیحات می توان بار دیگر یادآور شد كه آیین سنج زنی می تواند با درجات و شیوه های متنوعی در تئاتر نیز به كار رود و همان نتیجه ای را كه اسكار براكت میگیرد دوباره متذكر شد كه «آیین های بدوی و تئاتری كه ما میشناسیم به وضوح با هم مرتبط اند و از عوامل اساسی مشابهی استفاده می كنند» (اسکار براکت،1375)

3-2 کارکردهای جنبه‌های نمایشی مراسم سنج‌زنی
منظور از جنبه های نمایشی همان اصطلاح معروف دراماتیك بودن می باشد و می‌توان گفت که سنج زنی یك درام است. زیرا یك كنش تقلیدی است كه در زمان حال عرضه می شود و در برابر چشم تماشاگر رویدادهای واقعی یك واقعه ( روز عاشورا) را بازسازی می كند.
عناصر درام در سنج زنی عبارتند از :

1 . «متن» كه از عناصر درام می باشد در سنج زنی همان اشعاری است كه توسط مداح هم خوانده می شود.
2 . «كاربرد بیانی و بدن بازیگر» در سنج زنی همان حركت خاصی است كه سنج زنی بدنبال دارد.
3 . «ظاهر بازیگر» در سنج زنی جهت هماهنگی با این مراسم سیمایی محزون و گرفته به خود میگیرد و نوع آرایش لباس و چهره كه قبلا به آن اشاره شد گویای این مطلب است.
4 . «صحنه آرایی» در سنج زنی وجود آكسسوار صحنه از جمله چهل گیسو ، مشعل و . . . ترتیب قرار گرفتن عزاداران – بازیگران – سیاه شده حسیسنیه ها و نیز سنج چوبی و ... می باشد.
5 . «صدا» در سنج زنی صدای سنج می باشد كه همراهی و جمع خوانی عزاداران-بازیگران می باشد.

بی شك خلق دنیای درام نیازمند عناصری می باشد و برای تحقیق این عناصر، ملزوماتی مهم است كه این ملزومات از یك منظر تحت عنوان كاركردهای جنبه های نمایشی به شمار می روند كه عبارتند از :
1 . كاركرد فلسفی : تكرار جمعی سوگواره ی آیین سنج زنی با آن شكل اجرایی برای هر نو بیننده ای، آغازگر پرسشی از چیستی و چرایی چنین رفتار جمعی است و پاسخگویی بدان منجر به اندیشیدن به اصلی ترین اصل فلسفی كه همانا وجود چیستی و چرایی آن است منجر می شود.
2 . كاركرد تاریخی : اختصاص موضوع آیین سنج زنی به شهادت سومین امام شیعیان حضرت امام حسین (ع) و هفتاد و دو تن از یارانش و اسارت خاندان آن بزرگوار سبب می شود كه هر ساله یكی از مهمترین فرازهای تاریخ اسلام بار دیگر بازگو شود تا برای آنان كه می دانستند تذكری باشند از فراموشی نكات پنهان ان و برای دیگران نیز كه نخستین بار ان را برای عبرت گرفتن از تاریخ می شنوند رهنمودی باشد.
3 . كاركرد روانشناختی : آییین سنج زنی، آیین صوت و صداست. صوت و صدایی كه به مقام موسیقی می رسد و نی محزون جان آدمی را به نوا وا می دارد.
امروزه دیگر تردیدی در آرامش بخشی و عقده گشایی موسیقی وجود ندارد و آیین سنج زنی به همراه چنین آرامش بخشی یی روح آرمان گرا و قهرمان پرور آدمی را نیز پروارتر می كند.  
4 . كاركرد جامعه شناختی و اجتماعی : برپایی آیین سنج زنی به مدت یك شب در طول سال آنرا برای دل دادگان بدین آیین كیمیای هستی كرده است. لذا در هر كجا كه باشند بی هیچ درنگی خود را بدین شب می رسانند و از بذل جان و مال و... برای شكوهمندی بیش از پیش این آیین لختی نیز درنگ نمی كنند.
5 . كاركرد اقتصادی : آیین سنج زنی قائم به سنج است و سنج بی علم و كتل، چهل گیسو و چهل فانوس و پارچه ی الوان و ... طنین ندارد و سنج زن آرانی باید كه سنج و كتل و علم بسازد و بیاراید و این ساختن و آراستن مستلزم داد و ستد است كه نتیجه ی آن كسب حلال و كار مفید است. البته این كاركرد در نگاه مذهبی چندان مورد توجه نیست و بلكه بسیاری از كاسب كاران با نذورات و عقاید خاص خود سهمی در فراهم آوردن بدون حقوق و نفع مادی ابزار آیین ایفا می كنند.
از سویی آیین سنج زنی به مدت دو ساعت در طول یكسال و آن هم بعد از نماز مغرب و عشاء موجب می شود كه سنج زنان بعد از فراغت كار روزانه كه چه بسا نیازمندی خلق به مایحتاج اولیه ی زندگی، لزوم كسب و كار راحتی در روزهای تاسوعا و عاشورا منجر شود و برپایی این آیین در چنین زمانی از شب امكان خدمت به خلق خدا از طریق كسب و كار فراهم می آورد. از سویی دیگر به موقع پایان یافتن آن امكان استراحت مفید را برای سنج زنان فراهم می آورد و سنج زنی موجب تقویت قوای جسمانی است و برخلاف سایر آیین های مذهبی هیچ تماس فیزیكی با بدن سنج زن و خشونتی در بر ندارد.  هنرنمایی و ملاك برتری در سنج زنی، زدن سنج در زیر پا، بالای سر، پرش و در حال پرش به موقع و به هنگام می باشد. پس آیین سنج زنی تلفیقی از هنر و فن است كه هماهنگی خود را جلوه گر نموده اند.
ناگفته نماند که درام یك هسته ی مشترك دارد و عناصر درام نهفته در این هسته می باشد. مارتین اسلین در توضیح این هسته ی مشترك كه از آن به ماهیت درام اشاره دارد چنین می نویسد:
«درام كنشی تقلیدی است كه در زمان حال عرضه می باشد و در برابر چشم تماشاگر رویدادهای واقعی یا تخیلی گذشته را بازسازی می كند.»
طبق توضیح فوق، تحقق درام كه یك كنش تقلیدی است امكان پذیر نیست، الا از طریق اجزا و عناصر درام كه این عناصر در كتاب ادبیات و نمایش تادوژ كوزان عبارتند از :
« 1 .واژه ها 2 . برخواندن متن 3 . حالت بیانی چهره 4 . ادا و اشاره 5 . حركت بازیگران در فضای دراماتیك 6 . چهره آرایی 7 . موآرایی 8 . لباس 9. وسایل صحنه 10. دكور 11. نورپردازی 12. موسیقی 13. جلوه های شنیداری»
از دید كوزان دو مورد نخست این عناصر دراماتیك به متن، سه مورد دیگر (3تا5) به كاربرد بیانی بدن بازیگر، سه تای دیگر (6 تا 8) به ظاهر بازیگر ، شماره های 9 تا 11 به صحنه آرایی و دو تای واپسین به صدا اشاره دارند. روی هم پنج گروه از عناصر دراماتیك كه سه گروه آن (1 تا 8 ) دربست در قلمرو بازیگر است.

نتیجه
مراسم سنج زنی یك آیین است و تئاتر ریشه در آیین دارد، پس امكان استفاده تئاتر از آیین سنج زنی با درجات مختلف و شیوه های متنوع وجود دارد. تحقیق حاضر نشان می دهد كه مراسم سنج زنی به گونه ای كه ذكر آن رفت خاص منطقه ی آران بوده، مراسم مشابهی به جز در موارد انگشت شمار در سایر نقاط كشور وجود ندارد.
بنابراین در یك نگاه كلی آنچه در این تحقیق حائز اهمیت است:
یكم: نگاهی است به یك مراسم سنتی – مذهبی كه برآمده از باورها، اعتقادات و آداب غنی یك قوم كهن می باشد.
دوم: تصویر سازی حماسی از حادثه ای عظیم ( به نام كربلا) و تجلی آن در احساس و عواطف مردم و بروز آن در اشكال و اقوال مختلف، خود مبین یك ویژگی ممتاز و حركتی موثر و حساب شده می باشد
سوم: فرم و شكل اجرای مراسم مذكور و هماهنگی و همگونی میان اجزای حركات و محتوای مراسم، حاكی از نوعی جذابیت و حساسیت نسبت به حوادث بزرگ تاریخی و عقیدتی است.
چهارم: قرابت و همخوانی اشعار گزینش شده در این مراسم با بافت سنتی و مذهبی محل اجرای مراسم (آران‌ ) بیانگر آن است اینكه مراسم از جمله برنامه هایی است كه تقریبا خاص این منطقه می باشد.
پنجم: احیای این سنت از دیرباز تا كنون خود جلوه ای دیگر از اهمیت مراسم برای اجرا كنندگان می باشد
ششم: با توجه با كویری بودن منطقه و باورهای آسمانی مردم در مواقع كاهش نزولات آسمانی، مراسم سنج زنی به نیت طلب باران نیز انجام می شده است. قدمت این مطلب با توجه به تحقیقات انجام شده به هزاران سال پیش می انجامد كه در زمان قدیم مردان كویری برای اینكه تمنای باران بكنند كنار كویر سنج می زنند كه البته از جهاتی با فرم اجرای مراسم سنج زنی در شب تاسوعا متفاوت بنظر می رسد.
و کلام آخر آنکه سنج زنی جلوه ای ماندگار از عزاداری حسینی است.
منابع و مأخذ
کتب

1.    اسلین مارتین، نمایش چیست؟، ترجمه‌ی شیرین تعاونی (خالقی‌ )، تهران: انتشارات نمایش (مركز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، 1351، چاپ  دوم،1370.
2.    براكت اسكار : تاریخ تئاتر جهان، جلد اول، ترجمه هوشنگ آزادی ور ، تهران : نشر نقره با مشاركت انتشارات مروارید، چاپ اول، 1363،چاپ دوم 1375.
3.    سلمانی آرانی، حبیب الله، ماه كویر (آشنایی با شخصیت حضرت محمد هلال بن علی بن ابی طالب)، هیئت امنای آستان مقدس امامزاده هلال بن علی(ع)، چاپ اول، زمستان 1376.
4.    سلمانی آرانی، حبیب الله‌، ماه كویر، انجمن اهل قلم، چاپ دوم، 1381.
5.    سلمانی آرانی ، حبیب الله، نگاهی به آران و بیدگل، انجمن اهل قلم آران و بیدگل، چاپ اول، 1377.
6.    ‌ علیجانزاده آرانی، عباس، زبان کویر.
7.    قندانی آرانی، علی اكبر ، حدیث آیینه ( زندگی و شخصیت حضرت آیت اله آقا میرزا احمد عاملی آرانی در یك نگاه)، كاشان، مرنجاب، انجمن اهل قلم شهرستان آران وبیدگل، چاپ اول، بهار 1380.
8.    نظام وفای آرانی،دیوان، بی تا.
9.    نمكی آرانی، میثم، برگی از دفتر كویر، چاپ اول، 1372.
10.    هانری ماسه، معتقدات و آداب ایرانی، جلد اول، ترجمه مهدی روشن زمین، تبریز: انتشارات تاریخ و فرهنگ، 2535.
مقالات:
11.    آران وبیدگل، ماهنامه طوبی، ویژه یادمان محرم، به كوشش میثم نمكی.
12.    آردی آرانی، ابوالفضل : دست نوشته، كارشناسی ارشد ادبیات نمایشی.
13.    عابدی، حسن، دست نوشته، دبیر الهیات شهرستان آران وبیدگل.
14.    علی اكبر زاده، سعید، گذری بر محرم ( نگاهی به سنج زنی با سنج چوبی‌) دست نوشته، هیئت حیدری آران، محرم 1419.
15.    عناصری، جابر، تجلی آیین و مراسم در قاب آینه‌ی دوربین، مجله عكس، اردیبهشت 1374.
16.    عناصری، جابر، مجله سروش، ش 380، بی تا.
17.    محرم و فرهنگ مردم ایران ، مجموعه ی مقالات، سازمان میراث فرهنگی ، پژوهشكده مردم شناسی، چاپ اول، 1379.

راسم سنج‌زنی در آران )

مجید نظیمی آرانی



















چکیده:
مراسم سنج‌زنی در آران یکی از آیین‌های ویژه‌ای است که که بنا به مستندات تاریخی، شیوه اجرا و برگزاری آن از جلوه‌های ویژه‌ای برخوردار است.
تحقیق حاضر با تکیه بر روش مطالعه کتابخانه‌ای و میدانی  و با اتخاذ رویکری توصیفی- تبیینی، این مراسم سنتی و تاریخی که دارای جنبه‌های نمایشی نیز هست را مورد بررسی قرار داده است.

واژگان کلیدی: سنج‌زنی، آیین، آران، جنبه‌های نمایشی

 
مقدمه
پژوهش‌ها و تحقیقات تاریخی، فرهنگی و اجتماعی مكتوب، بخش مهمی از فرهنگ یك جامعه را تشكیل می‌دهند. این آثار از طرفی ما را با پیشینه و هویت تاریخی آشنا می‌سازند و از سویی می‌توانند موجب تحولاتی برای آینده و حال شوند.
مواریث فرهنگی و تاریخی، هر چند بیانگر غنا و گستردگی تمدن و فرهنگ این سرزمین است اما متاسفانه به سبب های متعددی از قبیل \" شیوع فرهنگ شفاهی نسبت به فرهنگ مكتوب، تاراج گنجینه‌ها و ذخائر ملی و تاریخی ، دوری گزینی از اصالت و ارزش های معنوی، تقلیدهای نابخردانه و تاثیرپذیری‌های كوركورانه از مظاهر تمدن جدید غرب، عدم خودباوری، تحلیل‌های غیرعلمی از مسائل، شناخت نادرست جغرافیای سیاسی و اجتماعی منبعث از دگرگونی های مختلف، وجود پدیداری بنام هویت مبهم، ضعف و كاستی در كشف و فهم پیچیدگی‌های ساختار روحی و ذهنی پیشینیان\" جملگی موجب انحطاط، فترت و گسست رشته‌ی ارتباط با گذشتگان شده است.
اگرچه پیروی مفرط و همه‌جانبه از فرهنگ گذشته موجه و پسندیده نیست و شرایط زمان و زمانه، مقتضیات دیگری را می‌طلبد، اما بی‌اعتنایی و نفی مطلق گذشته نیز امری ناصواب و توجیه‌ناپذیر است؛ چرا كه به زعم علمای علوم اجتماعی بدون مطالعه‌ی تاریخی و فرهنگی یك جامعه، نمی‌توان بستری هموار برای تكامل حیات اجتماعی یك جامعه فراهم آورد.
یكی از موضوعات قابل طرح و مطالعه كه در واقع میراثی است ماندگار از گذشته و دریچه‌ای است بسوی آشنایی با احوال و آداب مردم منطقه‌ای از این سرزمین مهر آیین، \" آیین سنج زنی \" در شهرستان آران وبیدگل می‌باشد.
آران وبیدگل از جمله مناطق شیعه‌نشین و با سابقه درخشان در میان شهرهای مذهبی است كه فعالیت بیش از پنجاه هیئت مذهبی در شهرستان و جلوه های زیبای سنتی و آیینی ویژه در مناسبت‌های مذهبی از جمله مواردی است كه می‌تواند مورد مطالعه‌ی جامعه شناسان و محققان علوم اجتماعی قرار گیرد.
مراسم سنج زنی در آران یكی از آیین‌های ویژه ای‌است كه بنا به مستندات تاریخی، شیوه اجرا و برگزاری آن از جلوه ی ویژه‌ای برخوردار است که در این نوشته، این آیین باشکوه را مورد بررسی قرار داده‌ایم. نگارنده، اثر حاضر را رهیافتی برای بازشناسی بخشی دیگر از هویت تاریخی، فرهنگی و مذهبی این دیار برای آینده و آیندگان می‌داند.
با این تفاصیل پژوهش حاضر را می¬توان به سه فصل تقسیم کرد:
در فصل اول به اجمال به معرفی شهرستان مذهبی آران وبیدگل خواهیم پرداخت. در فصل دوم، مراسم سنج‌زنی در آران مورد بررسی قرار می‌گیرد  و در فصل سوم به جنبه‌های نمایشی این مراسم خواهیم پرداخت.

1-    فصل اول: نگاهی به شهرستان مذهبی آران وبیدگل
آران و بیدگل چون گنجی آرمیده بر كرانه‌ی كویر مركزی ایران است، كه پیشینه‌ای به درازای تاریخ دارد تا بدانجا كه گفته‌اند، پس از ویرانی شهر باستانی سیلك (كه تمدن 7 هزار ساله دارد و اولین خاستگاه مدنیت و شهر نشینی در جهان است) در اثر حوادث و تحولات گوناگون، آبادی‌های كوچك و بزرگی به صورت قلعه و حصار پدید آمد و منطقه ی وسیعی بنام \" چهل حصاران \" شهرت یافت.  سپس هر یك از قلعه‌ها به مناسبتی نامگذاری شده كه آران و بیدگل نیز دو قلعه از چهل حصاران بوده است. اصل واژه \" آران‌\" از \" آرین \" ( نام دیگر قوم آریا) (نظامی وفای آرانی، ص207)  و به معنای جایگاه مقدس، مكان گرمسیر و ... می‌باشد.(علیجانزاده آرانی، صص 13-15)
از طرفی نام آران را به یكی از بزرگان قبل از اسلام به نام آران بن قاسان كه بانی این آبادی بوده است، نسبت می دهند.(تاریخ قم، ص 76)
وجود جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی نظیر كاروانسرای مرنجاب و بقاع متبركه همچون (امامزاده محمد هلال بن علی (ع)، امامزاده قاسم(ع)، پنج امامزاده(فرزندان امام محمد باقر(ع)، امامزاده هادی و ..، مساجد قدیمی، مقبره مولانا صباحی بیدگلی، قلعه‌ی مرنجاب و کرشاهی، قلعه‌ی سی‌زان، ...) باعث شده صنعت گردشگری در این منطقه شكوفا شود و در ضمن پر جاذبه‌ترین پدیده در كویر مركزی ایران، دریاچه ی نمك این شهرستان است كه هر ساله تعداد زیادی از توریست‌های داخلی و خارجی از آن دیدن می‌نمایند.
با آنكه شهرستان آران وبیدگل یكی از مناطق قدیمی ایران است اما حوادث و وقایع در دوره‌های مختلف تاریخی نظیر حملات مغولان و افغان‌ها، زلزله و... آثار و بناهای تاریخی این بخش را نابود و از بین برده است. اما مهمترین آثار باقی مانده‌ای كه می‌توان به آن اشاره كرد عبارتست از:
مردم كویری این سامان، از نژاد اصیل آریایی‌اند و به زبان فارسی با لهجه های مختلف آن سخن می گویند. تكلم به زبان محلی منطقه كه به \"دری\" و یا \"دهی\"  معروف است، هنوز در برخی شهرها و روستاهای حاشیه كویر رواج دارد.
درباره دین و آئین مردم آران تا ظهور مكتب اسلام اطلاع چندانی در دسترس نیست اما قرائنی همچون آثار باقی مانده از آتشكده نیاسر و ... در اطراف كاشان می‌تواند دلیلی بر زرتشتی بودن آیین مردم منطقه باشد اما آنچه مسلم است با طلوع خورشید اسلام ساكنان این منطقه از جمله اولین مناطق مركزی بوده اند كه به اسلام گرویده‌اند و به خاندان رسالت و امامت عشق ورزیده‌اند . سابقه‌ی تشیع و ریشه های عمیق اعتقادی مردم و ارتباط قوی و استوار آنان با علما و رهبران دینی از مهمترین عوامل زمینه‌ساز در ایجاد حركت های انقلابی بوده است. وجود شخصیت های بزرگ دینی، علمی، فرهنگی و ادبی، شاخصه های مهم دیگری در بازیافت و پیشینه‌ی هویت دینی، فرهنگی و علمی این شهرستان است.
ساكنان كویر بطور عام و بویژه اهالی این سامان، مردمانی مهربان، قانع، مهمان‌نواز، مقاوم و خداجویند. از دسترنج خویش می خورند و همواره در امور خیر پیشقدم می‌باشند. از بزرگان و معاریف علوم دینی در آران كه آثار و تألیفات بسیاری نیز از خود به جای گذاشته اند و نیز سخنوران نامی نظیر ملاغلامرضا آرانی (1192-1265 ه. ق) ملا محمد جعفر آرانی (متوفی 1348 ه . ق ) ملا محمد جعفر بیدگلی (متوفی 1181 ه. ق ) ملا محمد علی آرانی ( زنده در سال 1204 ه. ق ) آیت اله آقا میرزا احمد عاملی آرانی ( 1279-1369 ه. ق ) نظام وفای آرانی (1266-1343 ه. ق)  صباحی بیدگلی (000-1213 ه . ق ) ملا علی آرانی (177-1244 ه . ق) پرتو بیضایی (1284-1348 ه . ق ) و خاندان بیضایی آرانی ... را می توان به عنوان فرهنگ سازان مكتوب این دیار نام برد.(نک. سلمانی،1377)
 همچنین از سخنوران و نام آورانی همچون نگاهی آرانی ( 000-2/979 ه.ق ) ادیب بیضایی ( تولد 1299 ه . ق ) داعی آرانی (1193-1310 ه .ق ) داوری ارانی ( نیمه اول قرن یازدهم می زیسته)، سرشار آرانی ( زنده قبل از سال 1297 ه . ق ) فلاح آرانی ( 1306-1380 ه. ق ) و... می توان نام برد كه آثار و سروده های بسیاری از آنان باقی مانده است.
وضعیت علمی و آموزشی منطقه نیز به لحاظ استعداد سرشار همواره در سطح بالایی در كشور برخوردار بوده است. در استعداد و پشتكار علمی جوانان این شهر همین بس كه علامه دهخدا در لغتنامه ی خویش ضریب بالای هوشی را از ویژگی های مردم این منطقه ذكر كرده است . سابقه‌ی درخشان و پر افتخار مبارزات و حركت های انقلابی همچون حضور در نهضت بزرگ ( 15 خرداد 1342 تا 19 دی ماه 1356 و دفاع مقدس نیز از نكته های در خور توجه این منطقه است. به گونه ای كه شمار بالای شهدا (730 نفر) مفقودان، ایثارگران، جانبازان (1400 نفر) و آزادگان برگشته به آغوش وطن (63 نفر) مؤید بلوغ فكری و عقیدتی مردم این دیار است.
نگاهی به آیین ها و باورهای عمومی و مذهبی مردم گویای غلبه‌ی فرهنگ مذهبی و رونق فعالیت های دینی در رفتار و آداب اهالی خطه‌ی كویر می باشد. همچنان كه هنوز بسیاری از این فعالیت‌ها از قبیل آیین های عزاداری، جشن اعیاد دینی و ... شهرت كشوری دارد.
آران وبیدگل امروزه بعنوان شهرستانی مستقل در كنار كاشان و در شمالی ترین نقطه استان اصفهان قرار دارد.
2- فصل دوم:  مراسم سنج زنی (سنگ‌زنی)
2-1    سنج چیست؟
سنج دو قطعه استوانه‌ای چوبی شكل به قطر (8) و ارتفاع (5/6 ) سانتیمتر است. عموما بر بالای كاسه سنج،  بند چرمی می كوبند تا به كمك انگشت وسط كه در آن قرار می گیرد بهتر و راحت تر نواخته شود. جنس چوب های فعلی از چوب ون، گردو، درخت پشه و نیز چوب درخت گلابی می‌باشد. هر استوانه را  با یك دست گرفته و با خواندن اشعار مخصوص و با آهنگی خاص، دو قطعه سنج را به یكدیگر می كوبند. (در گذشته چون سنگ زنی بوده است و با برخورد دو سنگ به هم، شكستگی ایجاد و خرده های سنگ وارد چشم سنگ‌زنان می‌شده، به این دلیل جنس سنگ به سنج چوبی مبدل گشت.)


2-2    سنج زنی چیست؟
 شكل حركتی سنج‌ها را سنج زنی گویند؛ بدین ترتیب  كه اول پای چپ خم می‌شود و بالا می‌آید. دست بالای سر می‌رود و همراه با پرش ضربه‌ای نواخته می‌شود، سپس بسرعت بدن به چپ متمایل، دست‌ها پایین می‌آید و همراه با پرش در سمت چپ ضربه‌ی دیگری نواخته می‌شود، بعد پای چپ پایین و پای راست بالا می‌آید. همزمان با چرخش بدن به راست همراه با پرش در سمت راست ضربه‌ی سوم نواخته می‌شود. سرانجام همراه با پرش، پای راست پایین می‎‌آید و یك ضربه سكوت. گاهی كسانی‌كه از مهارت بیشتری برخوردارند پس از ضربه ی بالای سر به جای سمت چپ سنج را زیر پای چپ یا پای راست می زنند. یعنی پای چپ كمی بالاتر آورده می شود و نیز پای راست و دست ها به همراه سنج در زیر پای چپ به هم زده می شود.
2-3    روایت مراسم سنج زنی
شب سنج زنی در آران شب عباس علی است. جوانانی كه برای اولین بار در مراسم شركت داده شده اند از استرس خاصی برخوردارند. بسیاری از اهالی كاشان و شهر و روستاهای مجاور به آران امده تا شاهد مراسم سنج زنی باشند. تنی چند بین عذاداران می گردند و نان عباس علی كه  در غروب روز هشتم محرم (شب تاسوعا) بوسیله بسیاری از اهالی با مخلوط آرد و شیره نگور یا خرما در گرده هایی به قطر  تا  سانتی متر پخته می شود تقسیم می كنند. از دور صدای سنج ها به گو می رسد؛ سه ضربه به سنج  و یك ضربه سكوت. نگاه ها به سوی صدا باز می گردد كودكان سرك می كشند تا بهتر ببینند . پیرمردان و پیرزنان گریان مشت بر سینه می كوبند . سنج  زنان عذا دار و سیاه پوش، مغموم و پا برهنه در دو ردیف به آرامی گام بر می‌دارند و بر سنج می كوبند. جلو دار گروه به شكل سنتی مردم را به شركت در مراسم سوگواری و هم آوایی با سنج زنان فرا می خوانند. زمانی‌كه گروه به حسینیه رسید در وسط شبستان مسجد در ردیف های موازی قرار می گیرند . همراهان نیز در پی آنها وارد می شوند و دور تا دور می نشینند. پس از جای گیری ها و فرو نشستن سر و صداهای اولیه‌ی ناشی از آن همگی آماده‌ی نظاره  و هم آوایی به بخش اصلی مراسم سنج زنی هستند. با اشاره مداح مراسم آغاز  می شود . گروه سنج زن همزمان و هماهنگ همراه با پرش پای چپ را بالا می آورند بالای سر یك ضربه، پرش ، سمت چپ یك ضربه، پای راست بالا، همراه با پرش یك ضربه در سمت راست، یك ضربه سكوت و پای راست پایین می آید. نزدیك به ده بار این چرخه‌ی حركتی ادامه دارد و بعد مداح نوحه می خواند و در خاتمه دعا می كند. اشعار انتخابی بیشتر از شاعرانی همچون ژولیده، محتشم كاشانی، (مرثیه سرا) و... از دل مردم می باشد. ضمن آنكه در هر مكان یا حسینیه ای كه گروه سنج زن وارد می شود، مداح شعری متناسب با نام هیات می خواند.

2-3-1  زمان نواختن سنج
هر ضربه ی سنج در زمانی حدود نیم ثانیه نواخته می شود و زمان كل چرخه ی حركتی، دو ثانیه است. مجموعه ی حركات سنج زنی بدون راهپیمایی ( در محل ثابت) زده می شود و در حالت حركت عمومی گروه انجام نمی پذیرد و فقط یك نفر در میان میدان در حال حركت، سنج می زند. بنابراین با توجه به سرعت عمل و مشكل بودن حركات مجموعا بیش از 5 دقیقه امكان اجرای مراسم نیست .
طبیعی است كه در زمان حركت گروه از محلی به محل دیگر، همزمان با خواندن جلودار، به شكل معمولی گام برداشته می شود و با همین ریتم سنج می نوازند.
حركات تنها مختص به محل خاص، حسینیه ها یا میدانگاهی است. آنان كه نذر دارند برای شب عباس علی نان شیرمال می پزند و روی آن كنجد و سیاه دانه می پاشند. این نان كه به نام عباس علی معروف است به هنگام اجرای مراسم بین مردم تقسیم می شود. مراسم از ساعت 8 تا 10 شب ادامه می یابد كه عذاداران سیاهپوش و پا برهنه از حسینیه ای به حسینیه ی دیگر می روند سنج می زنند نوحه می خوانند و آخرین قسمت برنامه را بر مزار حضرت محمد هلال بن علی (ع) و شهدا برگزار می كنند.
زمان اجرای مراسم در شب، بعد از نماز مغرب و عشاء است و 2 ساعت طول می كشد. این نوع عزاداری فقط در شامگاه روز هشتم محرم یعنی شب تاسوعا انجام می شود.

2-3-2 ابزار و وسایل مورد استفاده در آیین سنج زنی
طوق : ساخته شده از یك آهن فنری شكل و چوب كه به شكل زیر متصل شده است. آهن بصورت هلالی در قسمت بالا و در انتهای آن سینی مشبكی از آهن قرار دارد. در این سینی، اكثرا شبكه ها متشكل از آیات قرآن و یا احادیث ائمه ی اطهار(ع) می باشد. یك جام فلزی به پایین آن وصل است و در منتهی الیه آن میله ای قرار دارد كه به چوبی به طول 2 تا 3 متر وصل می گردد.  روی هلالی را با انواع و اقسام پارچه های مختلف می پوشانند تا از یك طرف دارای زیبایی بیشتری گردد و چون پارچه ها آویزان و شوریده و درهم است نشانه ای از شوریدگی و پریشان حالی افراد عزادار می باشد كه در این غم عظما محزون و غمگین هستند.
پرچم :  تشكیل شده از یك چوب بلند با پارچه هایی از رنگ های مختلف كه به آن وصل است و ریشه هایی نخی در منتهی الیه پارچه قراردارد و آویزان شده است.
چهل گیسو : بافته شده از پارچه هایی مشكی و چوب به صورتی كه پارچه ها به طول یك متر به شكل استوانه ای با قطر حدود 4 سانتی متر كه درون آنرا از پنبه و كرك پر كرده اند و انتهای آنرا با تخته چوب مدوری كه قطر آن حدودا 40 سانتیمتر است متصل نموده اند و وسط تخته مدور یك بلبرینگ قرار دارد و چوب بلندی بطور علم به بلبرینگ وصل می شود.
و آن گاه شخصی شالی به كمر بسته  وانتهای ان چوب را در آن طرف قرار داده است و با دست چوب را می چرخاند . در حین چرخش پارچه ها باز می گردد و یك حالت دورانی پیدا می كند. چهل گیسو نمادی از پریشانی زنان و اطفال امام حسین(ع) و پریشانی اسرا و زینب (س) است. در سال های پیشین یك دسته نیز كه \" چهل گیس چرخان \" نام داشتند و مربوط به محله میدان كوچك سرگنگه آران بودند صبح روز عاشورا علمی بنام چهل گیس را به دست می گرفتند. این وسیله عبارت بود از یك تیرك چوبی به طول تقریبا 2 متر و یكك حلقه فلزی دایره شكل كه حدود 40 قطعه طناب ابریشمین سیاه رنگ به طول تقریبا یك متر بدان وصل شده كه اصل حلقه و طناب ها هم به سر تیرك چوبی نصب گردیده بود. به شیء مذكور چهل گیس یا چهل گیسو می گفتند و آن را به طرز مخصوصی در هوا می چرخانند و پائین و بالا میبردند. در حالی كه یا حسین یا حسین می گفتند در كوچه ها و محله های مختلف حركت كرده و چاشتگاه به محل بقعه ی امام زاده محمدهلال بن علی(ع) رفته و با انجام نوحه خوانی و مرثیه سرائی ، عزاداری خویش را به انجام می رسانند. چند سالی است كه متاسفانه این نوع عزاداری هم انجام نمی شود.
ضمنا افرادی كه طوق علم و چهل گیسو و مشعل و جریده را حركت میدهند افرادی از یك فامیل هستند كه نسل به نسل به دوش گیرنده ی آن بودند.
جغجغه: در لغت نوعی اسباب بازی كودكان شبیه به قوطی كوچك است كه دسته دار است كه موقع تكان دادن صدا میكند و نیز جغجغه میوه ی گیاهی است خاردار كه پس از خشك شدن هرگاه آن را تكان دهند دانه هایش در میان آن صدا میكند.
در اكثر نقاط ایران جغجغه ساخته شده از دو تكه چوب مدور به طول 2 تا 3 متر است كه در دست قرار میگیرد و افراد هیئت در موقع حركت در كوچه ها ، این دو تكه چوب را در بالای سر خود برهم میكوبند كه صدای بلند و موزونی می دهد كه بسیار جالب توجه است.
مشعل : یادآور و نماد آتش زدن خیمه هاست كه در شام غریبان حسین (ع) آن را آتش زدند.
قبلا مشعل برداری در قالب یك آیین مستقل انجام می شده كه آخرین بار تا حوالی سال های 1344 یا 1345 شمسی ادامه داشته است . و فعلا چند سالی است كه انجام نمی شود، فقط در شامگاه روز نهم محرم و اصطلاحا در شب عاشورا و منحصرا به وسیله اهالی محله درب مسجد قاضی آران انجام می گردد. نحوه ی انجام مشعل برداری بدین صورت بود كه چند نفر از جوانان محل كه از نیروی جسمانی مناسبی برخوردار بودند با به دست گرفتن مشعل هایی كه داخل محفظه ی فلزی آن را از چوب و هیزم پر كرده و آن را آتش میزدند.،  از جلو حركت می كنند. سایرین هم از پشت سر آنها حركت میكنند و با قدم هایی سریع و در حالی كه تقریبا به هوا می جهیدند از حسینیه محله به سوی بقعه ی امام زاده محمد هلال بن علی (ع) در آران حركت میكردند و بر سر و سینه زنان اشعار و نوحه های مناسبی می خواندند.

2-3-3  لباس و پوشاك
ساكنین روی زمین هر كدام طبق خصوصیات اقلیمی و منطقه ای براساس یك سری آداب، رسوم، سنتها و باورهای كهن خود پوشاك خاصی را بر تن می نمایند. فرهنگ در هر قوم و ملت مطابق است با ارزشها، سنن، عقاید و حتی باور های یك جامعه و به راستی قسمتی از یك فرهنگ را پوشاك و نوع لباس آن قوم تشكیل می دهد و جوامع را از هم تمیز میدهد و پوشاك هر جامعه مشخص كننده ی شخصیت، هویت و علائمی از اعتقادات و باور های آن جامعه است.
هر ملتی وظیفه دارد در حفظ و نگهداری این مجموعه ها كوشش نماید و در راستای تبلیغ و ترویج آن به ملتهای دیگر كوشا باشد كه هر ملتی برای خود دارای یك شخصیت و هویت است.
آران نیز در جایگاه خود از این هویت و مشخصه مستثنی نیست و در فرهنگ خود پوشاك خاصی دارد كه توجه و تامل در آن خارج از حیطه شناخت آران نیست. البته این گونه لباس، خاص مردان قدیم بوده و جوانان به این مقوله توجهی نداشته ولی در مراسم سنج زنی به پاس گرامیداشت سنت پشین، لباس محلی بر تن می كنند. و چون این مراسم مخصوص مردان این دیار است ، لذا پوشاك مردان موضوع مورد بررسی است.
مردان به علت تشخص ، منش و مردانگی به گونه ای زندگی می كردند و لباس می پوشیدند كه فرم و نوع لباس ها با همین خصوصیت به راحتی همخوانی داشته است. پوشاك مردان در منطقه ی آران قدیم را تن پوش، سر پوش و پاپوش تشكیل می داد. نمونه های حاضر در مراسم سنج زنی در قدیم و یكی دوسال اخیر استفاده می شود.

2-4  تاریخچه ی سنج زنی
در مورد تاریخچه ی سنج زنی سند مكتوب آنچنانی در دست نیست و فقط نقل هایی از پدران و ریش سفیدان سینه به سینه ضبط شده است كه یادآور دفاعی است كه از اسراء كربلا، مردم شیعه انجام دادند و در برابر دشمن سنگ ها را به دست می گرفتند تا تمرین كنند چگونه با سنگ در برابر دشمن به دفاع پردازند و خود را بدین وسیله حاضر در صحنه كربلا نشان می دادند. رسم عرب در فوت افراد این گونه است كه سنگ بهم می زنند و هله هله می كنند. این ارتباط با شادی زنانی دارد كه اسرا وقتی حركت داده می شدند سنگ بهم می كوفتند.
در مورد تلفظ اینكه سنج زنی یا سنگ زنی یا هر دو صحیح است ، عموما هر دو را صحیح دانسته اند. بنا به تحقیق استاد دكتر جابر عناصری، سنگ زنی نیز صحیح است. (عناصری، بی تا، ص 58) یكی از آداب و رسوم سوگواری به هنگام عزاداری در آبادی زفره (كوهپایه ی اصفهان) مراسم \"جاق جاقی\" ( چاق چاقی، چقچقی، چاخ چاخی) یا سنگ زنی است.كه در وصف عزاداری امیرمومنان علی (ع) است. ولی در آران در وصف امام حسین(ع) است. وجه تشابه مراسم زفره با آران این است كه هر دو از سنج چوبی كه به شكل نیم گوی چوبی خراطی شده است استفاده می كنند.
اما در ارتباط با سابقه ی تاریخی سنج زنی در آران سند مكتوبی در دست نیست، ولی طبق نقل بزرگان، مردم آران از زمان های دور به این شیوه عزاداری می كرده اند و سیر تاریخی آن از آغاز سال 1300 ه . ش تا به امروز بررسی شده است. در اوایل قرن حاضر خورشیدی، دستجات و هیئت متعدد سنج زنی در آران وجود داشت كه از آن جمله می توان به هیئت محله های وشاد، حجتیه ، سرگنگه ، بازار و ... اشاره كرد و از بین آنها سنج زنان هیئت حیدری از غروب آفتاب تا نیمه شب هر شب دهه ی اول محرم در تمامی حسینیه ها و تكایا به عزاداری می پرداختند و این عزاداری به همین شیوه توسط دستجات دیگر بطور پراكنده و در شب های خاصی از محرم انجام می شده است و در حال حاضر در شب تاسوعا مراسم سنج زنی انجام می شود.
صبح روز تاسوعا دستجات متعدد سنج زنی و سینه زنی روانه ی منزل آیت اله میرزا احمد عاملی آرانی (قدس سره) از علمای بزرگ منطقه شده با همین سبك امروزی عزاداری می نمودند.
با به سلطنت رسیدن رضا شاه پهلوی و ممنوع شدن عزاداری امام حسین(ع) سنج زنی نیز ممنوع  شد. خفقان دوران حكومت پهلوی باعث شد تا سنج زنی كه یك عزاداری آشكار و پر سر و صدا بود به مدت تقریبا 25 سال بطور رسمی برگزار نشود و با این وقفه ی طولانی نزدیك بود یاد و خاطره ی سنج هم از اذهان پاك شود تا اینكه از محرم سال 1352 عده ای از جوانان هیئت حیدری آران در احیای این آیین پیشگام شده اند و دوباره احیاء نموده اند.  در سالهای 1356 و 1357 سنج های چوبی عزاداران وسیله ای برای اطاعت از فرمان امام خمینی (ره) در برگزاری عزاداری و اعتراض علیه حكومت طاغوت تبدیل گشت. بعد از پیروزی انقلاب و با توجه به حضور جمع كثیری از جوانان در جبهه ی جنگ این مراسم مدتی از رونق كمتری برخوردار بود اما در چند سال اخیر   با همت و عشق جمعی از عاشقان اهل بیت و همكاری بی دریغ اداره ی میراث فرهنگی، مراسم سنج زنی هر سال با شكوه تر از سال قبل در شب تاسوعا برگزار می گردد و همه ساله در هفته ی میراث فرهنگی مراسم سنج زنی در باغ تاریخی فین كاشان برای پاسداری این سنت در حضور میهمانان داخلی و خارجی اجرا می شود. در خاتمه لازم است از عشق و علاقه ی فراوان مردم آران نسبت به هیئت سنج زنی یاد شود.
آقای هانری ماسه در كتاب \" آداب و معتقدات ایرانی\" می‌نویسد: «در این دسته عزاداری مردم كاشان (آران) كه اغلب مورد ریشخند عموم قرار می گیرند به این بسنده می كردند كه در هر دو دست خود دو تكه سنگ یا دو تكه چوب می گرفتند و آنها را با آهنگ مخصوصی بهم می نواختند و دستهایشان گاهی در ارتفاع سینه قرار می گرفت و گاهی بالای سر و از آنجا اصطلاح \" سنگ زن كاشانی (آرانی) معمول شده است. و اطلاق می شود به كسی كه آزاری نمی رساند و دوست همه است و چاپلوس و چرب زبان . . . ». (هانری ماسه، ص 215)

در واقع این یك رسم دیرین است كه جهانگردان بدان اشاره كرده اند(نک. لاواله، ص 130، الئاریوس، سفرنامه . i.c،  موریه، ص 134)
 وان ولتون عكس دو عدد از این سنج ها را كه از چوب رنگی است در سفرنامه خود آورده است .
شیوه مدیریت مراسم، به صورت گروهی و مشورتی است و نوع هیئت سنج زنی از محله ی وشاد آران و نام هیئت حیدری است . زمان هیئت شب تاسوعا ساعت 8 تا 10 می باشد.

2-5 انگیزه و فلسفه سنج‌زنی
گفته می شود فلسفه ی سنج از اینجا شروع می شود كه یك مرد نصرانی وقتی صحنه ی كربلا را دید پرسید چه خبر است ؟ گفتند : پسر پیغمبر خدا (ص) كشته شده است . مرد نصرانی به دفاع از امام حسین (ع) پرداخت و در این میان جنگ عجیبی در گرفت و در این حال بود كه مسلمان نیز شد. مرد نصرانی به طور عبوری صحنه ی كربلا را دید و وی با سنگ به دفاع پرداخت و خود نیز شهید شد و سنگ زنی در حقیقت با پاس یاد آن مرد نصرانی است و در مصاحبه ی ویدئویی شب تاسوعای سال 1377 با مهندس سیف اله امینیان مدیر كل میراث فرهنگی استان اصفهان و رئیس سابق میراث فرهنگی شهرستان های آران وبیدگل، كاشان و نطنز راجع به سنج زنی می گوید: «سالهاست كه مردمان زجر كشیده ی كویر نمك و دیار حضرت هلال بن علی (ع) به عشق مولایشان علی(ع) و خاندان پاكش زنده اند وبا این عشق سوزان در دل خاك شوریده زار كویر آرام می گیرند.
كشور ما، كشور اسلامی و كشور امام زمان (عج) است و در منطقه آران كه از مراكز قدیمی ولایت است و دیرباز مهد تشیع بوده و همه ارادتمند خاندان اهل بیت هستند همه ی مردم به نحوی در ایام محرم در مجالس عزاداری شركت می كنند كه این مرسوم است و به شكل های مختلف سینه زنی و زنجیر زنی و .... به عزاداری می پردازند.  شیوه ی سنج زنی در آران به نحوی است كه هر بیننده ای برای اولین بار آن را مشاهده كند بشدت مجذوب آن شده و علت و دلیل آن را می جویند. »
اما انجام مراسم سوگواری بوسیله سنج منحصرا در این منطقه توسط عزاداران هیئت حیدری و ناحیه ی مركزی انجام می شود و یك نوع خاصی از عزاداری است كه با سنج انجام می شود. عزاداری با دو قطعه چوب استوانه ای شكل كه معرف سنگ فارسی است، سنج زنی با قرائت ابیات و با ریتم و حركات خاصی انجام می شود.
2-6 بررسی مراسم سنج زنی در آران
بی شك نهضت خونین حسینی كه جاودانه ترین قیام تاریخی بشر است مورد توجه و التفات بشر در طول تاریخ بوده و خواهد بود. این مهم به عنوان یكی از افتخارات و در عین حال از غمناك ترین وقایع انسانی در یاد و خاطره ی پیروان حضرت حسین بن علی (ع) ثبت و ضبط شده و خواهد شد. چرا كه قیام مظلومانه ی او موجب احیاء و ماندگاری اسلام شد. مردمان دین دار و دینداران معتقد، در هر عصر و زمان و در هر شهر و مكان كوشیده اند تا به گونه ای واقعه ی عاشورا را در یادها زنده نگه دارند. و ارادت و عشق خویش را به مولای خود عرضه نمایند. چنانچه برپایی آیین های سنتی، تعزیه خوانی، واقعه خوانی، شبیه خوانی، بپا داشتن مجالس وعظ و عزاداری (به شیوه های سینه زنی ، زنجیر زنی، سنج زنی و ....) نشانه هایی از این توجه خاص و ارادت ویژه می باشد. \"سنج زنی\" نی یكی از این مراسم است كه البته به لحاظ شرایط فرهنگی و آداب سنتی از جمله گونه های عزاداری است كه منحصر به چند شهر از جمله بابل، زفره ی اصفهان، بادرود و نطنز و ... می باشد كه جلوه هایی از مراسم سنج زنی در آن مشهود است. اما هیچكدام از این شهرها به گستردگی و عظمت برگزاری این آیین دیرپا در بخش آران نمی رسد. این مراسم در ماه محرم برپا می گردد.
از ویژگی های خاص شهر آران(در محرم)، مراسم سج زنی است كه تنها یك شب از سال برگزار می شود. شب تاسوعای حسینی معروف به شب عباس علی است. عباس علی همان ابوالفضل العباس (ع)، علمدار كربلاست و شب تاسوعا را عموما در آران \" شب عباس علی \" می نامند. بطور كلی مردم آران روز تاسوعا را روز عباس علی می گویند. در این شب بیش از 500 مرد، كه هر یك دو سنج كوچك در دست دارند. در یك گروه و در دو ردیف به اجرای مراسم سنج زنی می پردازند. همه ی اقشار در اجرای این مراسم نقش دارند و سنج زنی نیازمند هماهنگی دقیق موسیقی و نیروی كافی برای تحرك است.





3    فصل سوم: جنبه های نمایشی مراسم سنج‌زنی

3-1 خاستگاه آئینی نمایش:
آیین سنج زنی از لحاظ اجرا شبیه به حركات پانتومیم به همراه موسیقی ضربی است كه از نواختن سنج ها به همدیگر ایجاد می شود  و آواز صدای جلو دار نیز گاهی در فضای اجرای مراكز سنج زنی (حسینیه ها ) طنین انداز می شود.
لباس سنتی ویژه سنج زنی، به همرا انضباط جمعی و مهارت نواختن سنج توسط سنج زنان كه بازیگران عرصه‌ی این آیین شیعی می باشد، نیز نیز از لوازم آیین یاد شده به شمار می رود.
مكان اجرای آیین سنج زنی نیز تكایا و حسینیه هاست كه اغلب فضای مستطیلی شكل در اصطلاح محلی با طاق های گبری ساخته شده اند و دیوار های آن با كتیبه و پارچه های سیاه طراحی شده اند و با این توضیحات می توان بار دیگر یادآور شد كه آیین سنج زنی می تواند با درجات و شیوه های متنوعی در تئاتر نیز به كار رود و همان نتیجه ای را كه اسكار براكت میگیرد دوباره متذكر شد كه «آیین های بدوی و تئاتری كه ما میشناسیم به وضوح با هم مرتبط اند و از عوامل اساسی مشابهی استفاده می كنند» (اسکار براکت،1375)

3-2 کارکردهای جنبه‌های نمایشی مراسم سنج‌زنی
منظور از جنبه های نمایشی همان اصطلاح معروف دراماتیك بودن می باشد و می‌توان گفت که سنج زنی یك درام است. زیرا یك كنش تقلیدی است كه در زمان حال عرضه می شود و در برابر چشم تماشاگر رویدادهای واقعی یك واقعه ( روز عاشورا) را بازسازی می كند.
عناصر درام در سنج زنی عبارتند از :

1 . «متن» كه از عناصر درام می باشد در سنج زنی همان اشعاری است كه توسط مداح هم خوانده می شود.
2 . «كاربرد بیانی و بدن بازیگر» در سنج زنی همان حركت خاصی است كه سنج زنی بدنبال دارد.
3 . «ظاهر بازیگر» در سنج زنی جهت هماهنگی با این مراسم سیمایی محزون و گرفته به خود میگیرد و نوع آرایش لباس و چهره كه قبلا به آن اشاره شد گویای این مطلب است.
4 . «صحنه آرایی» در سنج زنی وجود آكسسوار صحنه از جمله چهل گیسو ، مشعل و . . . ترتیب قرار گرفتن عزاداران – بازیگران – سیاه شده حسیسنیه ها و نیز سنج چوبی و ... می باشد.
5 . «صدا» در سنج زنی صدای سنج می باشد كه همراهی و جمع خوانی عزاداران-بازیگران می باشد.

بی شك خلق دنیای درام نیازمند عناصری می باشد و برای تحقیق این عناصر، ملزوماتی مهم است كه این ملزومات از یك منظر تحت عنوان كاركردهای جنبه های نمایشی به شمار می روند كه عبارتند از :
1 . كاركرد فلسفی : تكرار جمعی سوگواره ی آیین سنج زنی با آن شكل اجرایی برای هر نو بیننده ای، آغازگر پرسشی از چیستی و چرایی چنین رفتار جمعی است و پاسخگویی بدان منجر به اندیشیدن به اصلی ترین اصل فلسفی كه همانا وجود چیستی و چرایی آن است منجر می شود.
2 . كاركرد تاریخی : اختصاص موضوع آیین سنج زنی به شهادت سومین امام شیعیان حضرت امام حسین (ع) و هفتاد و دو تن از یارانش و اسارت خاندان آن بزرگوار سبب می شود كه هر ساله یكی از مهمترین فرازهای تاریخ اسلام بار دیگر بازگو شود تا برای آنان كه می دانستند تذكری باشند از فراموشی نكات پنهان ان و برای دیگران نیز كه نخستین بار ان را برای عبرت گرفتن از تاریخ می شنوند رهنمودی باشد.
3 . كاركرد روانشناختی : آییین سنج زنی، آیین صوت و صداست. صوت و صدایی كه به مقام موسیقی می رسد و نی محزون جان آدمی را به نوا وا می دارد.
امروزه دیگر تردیدی در آرامش بخشی و عقده گشایی موسیقی وجود ندارد و آیین سنج زنی به همراه چنین آرامش بخشی یی روح آرمان گرا و قهرمان پرور آدمی را نیز پروارتر می كند.  
4 . كاركرد جامعه شناختی و اجتماعی : برپایی آیین سنج زنی به مدت یك شب در طول سال آنرا برای دل دادگان بدین آیین كیمیای هستی كرده است. لذا در هر كجا كه باشند بی هیچ درنگی خود را بدین شب می رسانند و از بذل جان و مال و... برای شكوهمندی بیش از پیش این آیین لختی نیز درنگ نمی كنند.
5 . كاركرد اقتصادی : آیین سنج زنی قائم به سنج است و سنج بی علم و كتل، چهل گیسو و چهل فانوس و پارچه ی الوان و ... طنین ندارد و سنج زن آرانی باید كه سنج و كتل و علم بسازد و بیاراید و این ساختن و آراستن مستلزم داد و ستد است كه نتیجه ی آن كسب حلال و كار مفید است. البته این كاركرد در نگاه مذهبی چندان مورد توجه نیست و بلكه بسیاری از كاسب كاران با نذورات و عقاید خاص خود سهمی در فراهم آوردن بدون حقوق و نفع مادی ابزار آیین ایفا می كنند.
از سویی آیین سنج زنی به مدت دو ساعت در طول یكسال و آن هم بعد از نماز مغرب و عشاء موجب می شود كه سنج زنان بعد از فراغت كار روزانه كه چه بسا نیازمندی خلق به مایحتاج اولیه ی زندگی، لزوم كسب و كار راحتی در روزهای تاسوعا و عاشورا منجر شود و برپایی این آیین در چنین زمانی از شب امكان خدمت به خلق خدا از طریق كسب و كار فراهم می آورد. از سویی دیگر به موقع پایان یافتن آن امكان استراحت مفید را برای سنج زنان فراهم می آورد و سنج زنی موجب تقویت قوای جسمانی است و برخلاف سایر آیین های مذهبی هیچ تماس فیزیكی با بدن سنج زن و خشونتی در بر ندارد.  هنرنمایی و ملاك برتری در سنج زنی، زدن سنج در زیر پا، بالای سر، پرش و در حال پرش به موقع و به هنگام می باشد. پس آیین سنج زنی تلفیقی از هنر و فن است كه هماهنگی خود را جلوه گر نموده اند.
ناگفته نماند که درام یك هسته ی مشترك دارد و عناصر درام نهفته در این هسته می باشد. مارتین اسلین در توضیح این هسته ی مشترك كه از آن به ماهیت درام اشاره دارد چنین می نویسد:
«درام كنشی تقلیدی است كه در زمان حال عرضه می باشد و در برابر چشم تماشاگر رویدادهای واقعی یا تخیلی گذشته را بازسازی می كند.»
طبق توضیح فوق، تحقق درام كه یك كنش تقلیدی است امكان پذیر نیست، الا از طریق اجزا و عناصر درام كه این عناصر در كتاب ادبیات و نمایش تادوژ كوزان عبارتند از :
« 1 .واژه ها 2 . برخواندن متن 3 . حالت بیانی چهره 4 . ادا و اشاره 5 . حركت بازیگران در فضای دراماتیك 6 . چهره آرایی 7 . موآرایی 8 . لباس 9. وسایل صحنه 10. دكور 11. نورپردازی 12. موسیقی 13. جلوه های شنیداری»
از دید كوزان دو مورد نخست این عناصر دراماتیك به متن، سه مورد دیگر (3تا5) به كاربرد بیانی بدن بازیگر، سه تای دیگر (6 تا 8) به ظاهر بازیگر ، شماره های 9 تا 11 به صحنه آرایی و دو تای واپسین به صدا اشاره دارند. روی هم پنج گروه از عناصر دراماتیك كه سه گروه آن (1 تا 8 ) دربست در قلمرو بازیگر است.

نتیجه
مراسم سنج زنی یك آیین است و تئاتر ریشه در آیین دارد، پس امكان استفاده تئاتر از آیین سنج زنی با درجات مختلف و شیوه های متنوع وجود دارد. تحقیق حاضر نشان می دهد كه مراسم سنج زنی به گونه ای كه ذكر آن رفت خاص منطقه ی آران بوده، مراسم مشابهی به جز در موارد انگشت شمار در سایر نقاط كشور وجود ندارد.
بنابراین در یك نگاه كلی آنچه در این تحقیق حائز اهمیت است:
یكم: نگاهی است به یك مراسم سنتی – مذهبی كه برآمده از باورها، اعتقادات و آداب غنی یك قوم كهن می باشد.
دوم: تصویر سازی حماسی از حادثه ای عظیم ( به نام كربلا) و تجلی آن در احساس و عواطف مردم و بروز آن در اشكال و اقوال مختلف، خود مبین یك ویژگی ممتاز و حركتی موثر و حساب شده می باشد
سوم: فرم و شكل اجرای مراسم مذكور و هماهنگی و همگونی میان اجزای حركات و محتوای مراسم، حاكی از نوعی جذابیت و حساسیت نسبت به حوادث بزرگ تاریخی و عقیدتی است.
چهارم: قرابت و همخوانی اشعار گزینش شده در این مراسم با بافت سنتی و مذهبی محل اجرای مراسم (آران‌ ) بیانگر آن است اینكه مراسم از جمله برنامه هایی است كه تقریبا خاص این منطقه می باشد.
پنجم: احیای این سنت از دیرباز تا كنون خود جلوه ای دیگر از اهمیت مراسم برای اجرا كنندگان می باشد
ششم: با توجه با كویری بودن منطقه و باورهای آسمانی مردم در مواقع كاهش نزولات آسمانی، مراسم سنج زنی به نیت طلب باران نیز انجام می شده است. قدمت این مطلب با توجه به تحقیقات انجام شده به هزاران سال پیش می انجامد كه در زمان قدیم مردان كویری برای اینكه تمنای باران بكنند كنار كویر سنج می زنند كه البته از جهاتی با فرم اجرای مراسم سنج زنی در شب تاسوعا متفاوت بنظر می رسد.
و کلام آخر آنکه سنج زنی جلوه ای ماندگار از عزاداری حسینی است.
منابع و مأخذ
کتب

1.    اسلین مارتین، نمایش چیست؟، ترجمه‌ی شیرین تعاونی (خالقی‌ )، تهران: انتشارات نمایش (مركز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، 1351، چاپ  دوم،1370.
2.    براكت اسكار : تاریخ تئاتر جهان، جلد اول، ترجمه هوشنگ آزادی ور ، تهران : نشر نقره با مشاركت انتشارات مروارید، چاپ اول، 1363،چاپ دوم 1375.
3.    سلمانی آرانی، حبیب الله، ماه كویر (آشنایی با شخصیت حضرت محمد هلال بن علی بن ابی طالب)، هیئت امنای آستان مقدس امامزاده هلال بن علی(ع)، چاپ اول، زمستان 1376.
4.    سلمانی آرانی، حبیب الله‌، ماه كویر، انجمن اهل قلم، چاپ دوم، 1381.
5.    سلمانی آرانی ، حبیب الله، نگاهی به آران و بیدگل، انجمن اهل قلم آران و بیدگل، چاپ اول، 1377.
6.    ‌ علیجانزاده آرانی، عباس، زبان کویر.
7.    قندانی آرانی، علی اكبر ، حدیث آیینه ( زندگی و شخصیت حضرت آیت اله آقا میرزا احمد عاملی آرانی در یك نگاه)، كاشان، مرنجاب، انجمن اهل قلم شهرستان آران وبیدگل، چاپ اول، بهار 1380.
8.    نظام وفای آرانی،دیوان، بی تا.
9.    نمكی آرانی، میثم، برگی از دفتر كویر، چاپ اول، 1372.
10.    هانری ماسه، معتقدات و آداب ایرانی، جلد اول، ترجمه مهدی روشن زمین، تبریز: انتشارات تاریخ و فرهنگ، 2535.
مقالات:
11.    آران وبیدگل، ماهنامه طوبی، ویژه یادمان محرم، به كوشش میثم نمكی.
12.    آردی آرانی، ابوالفضل : دست نوشته، كارشناسی ارشد ادبیات نمایشی.
13.    عابدی، حسن، دست نوشته، دبیر الهیات شهرستان آران وبیدگل.
14.    علی اكبر زاده، سعید، گذری بر محرم ( نگاهی به سنج زنی با سنج چوبی‌) دست نوشته، هیئت حیدری آران، محرم 1419.
15.    عناصری، جابر، تجلی آیین و مراسم در قاب آینه‌ی دوربین، مجله عكس، اردیبهشت 1374.
16.    عناصری، جابر، مجله سروش، ش 380، بی تا.
17.    محرم و فرهنگ مردم ایران ، مجموعه ی مقالات، سازمان میراث فرهنگی ، پژوهشكده مردم شناسی، چاپ اول، 1379.